کتابخانه مجازی ادبیات

مذکر احباب، کتابی است به زبان فارسی نوشته سید حسن خواجه نقیب الاشراف بخاری ‌ که به شرح حال ۲۹۲ تن از شاعران ، سلاطین ، صوفیان و عالمان و خویشاوندان مؤلف که در ماوراءالنهر می‌زیسته‌اند می‌پردازد. آقای احمد گلچین معانی سال اتمام این تذکره ۹۷۴ ق را دانسته است. به گفته مصحح سال ۹۷۴ ق. به لحاظ سال اتمام نخستین تحریر تذکره قابل قبول است؛ اما این سال را نباید به عنوان سال اتمام صورت نهایی کتاب تلقی کرد، چرا که مولف از ۹۷۴ تا ۱۰۰۵ ق. پیوسته به تذکره اش نظر می‌انداخته و مطالبی را می‌پیراسته و نکاتی را به تذکره اش می‌افزوده است. مصصح سپس دلایل خود را بر این که سال ۹۷۴ ق. سال اتمام صورت نهایی کتاب نیست، ارائه می‌کند. انگیزه مولف از نگارش این اثر، اجابت خواسته برخی از دوستان و برادران بوده که از وی خواسته‌اند، اسامی برخی از فضلا را در تذکره‌ای گردآورد تا یادشان ماندگار شود. کتاب مشتمل بر یادداشت و نیز مقدمه‌ای مبسوط به قلم مصصح آقای نجیب مایل هروی، دیباچه‌ای به قلم مولف، یک مقاله و چهار باب و یک خاتمه است. مقاله خود مشتمل بر دو رکن و هر یک از دو رکن مشتمل بر دو فصل می‌باشد. باب اول تا چهار م کتاب نیز هر یک مشتمل بر چهار فصل است. این کتاب یکی از مهم‌ترین منابع ادبی، تاریخی مربوط به ماوراءالنهر در قرن دهم هجری است. اطلاعات تاریخی- فرهنگی جالبی درباره دربار ازبکان ، شیبانیان و خانان خیوه و خوارزم در آن مندرج است. در دیباچه کتاب، مولف به تعریف شعر و بیان شرافت آن و نیز انگیزه خود از نگارش این کتاب پرداخته و ترتیب مطالب کتاب را بیان می‌دارد. رکن اول از مقاله کتاب به بیان احوال سلاطین چنگیزخانی (شیبانی) ضمن دو فصل اختصاص یافته است: در فصل اول از سلاطین چنگیزخانی که وفات کرده‌اند، یاد می‌شود. نظیر: ابوالفتح محمد شیبانی ، عبیدالله شیبانی ، رستم بهادرخان و... و در فصل دوم از سلاطینی که در زمان مولف در قید حیات بوده‌اند، یاد می‌شود. نظیر: ابوالفتح سلطان سعیدخان ، دوست محمد سلطان و...در فصل اول از رکن دوم که به شرح حال سلاطین جغتایی اختصاص یافته، سلاطینی که رحلت کرده‌اند، معرفی می‌شوند. نظیر: ظهیرالدین محمد بابرپادشاه، محمد همایون پادشاه، ابراهیم میرزا و... و در فصل دوم دو تن از سلاطینی که در زمان مولف در قید حیات بوده‌اند، معرفی می‌گردند که عبارتند از: سلیمان شاه میرزا، میرزا ابوالقاسم. باب اول از چهار باب کتاب به معرفی گروهی که مولف ایشان را درک نکرده و از دنیا رفته‌اند، باب دوم به معرفی گروهی که وی ایشان را درک کرده و از دنیا رفته‌اند، باب سوم به معرفی کسانی که مولف آنان را درک نموده و تا زمان وی نیز در قید حیات بوده‌اند و باب چهارم به شرح حال کسانی که مولف ایشان را درک ننموده و لکن در زمان مولف هنوز در قید حیات بوده‌اند، اختصاص یافته است. مولف ذیل نام هر یک از افراد، به معرفی اجمالی پرداخته و نمونه‌ای از نظم ایشان را ذکر می‌کند. در خاتمه نیز مولف از نیاکان و پدران و عموها و دایی‌های خویش یاد می‌کند و نمونه‌ای از شعر ایشان را یادآور می‌شود.

در دهه‌ها و سالهای اخیر محققان بسیاری از سراسر جهان بنا به دلائل فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و غیره علاقمند به مطالعه و تحقیق دربارۀ ابعاد گوناگون فرهنگ و بالاخص فقه اسلامی شده‌اند. در مقابل این جریان اشخاص و موسساتی اقدام به تالیف کتابها و مقالات و برگزاری سمینارها و گردهم آئی‌هائی درمورد زوایای گوناگون فرهنگ و حقوق اسلامی کرده‌ا‌ند. برخی از این پژوهش‌ها در زمینۀ حقوق اسلامی حاوی نکات مثبت و جنبه‌های نوینی از این نظام حقوقی است که می‌تواند مورد استفادۀ محققان قرار گیرد. برطرف کردن نقاط ضعف این تحقیقات توسط متخصصان واجد شرایط و استفاده از آنها در جهت هرچه پویا و بارورتر کردن حقوق اسلامی – مخصوصاً گوشه‌هایی از آن که کمتر مورد توجه و تفقّه قرار گرفته است – خدمت بزرگی به اسلام و فقه اسلامی خواهد بود. میر محمد صادقی در فاصلۀ سال‌های 1357 تا 1366 که در دپارتمان حقوق دانشکده مطالعات شرقی دانشگاه لندن به تحصیل و تحقیق و نیز تکمیل رسالۀ دکتری‌اش، که بخشی از آن دربارۀ حقوق اسلام و مقایسه برخی از ابعاد آن با حقوق امروز مغرب زمین است، اشتغال داشته است با مشکلاتی در برگرداندن واژه‌های فقهی به زبان انگلیسی می‌شود. مشکلات دیگری از جمله بیان جنبه‌های گوناگون دو نظام حقوقی مختلف فقهی و حقوقی باعث می‌شود او به فکر تهیۀ چنین وازه‌نامه‌ای بیفتد. بخش اعظم کتاب حاضر حاصل تلاش‌های او در آن ایام است. در اثر حاضر سعی شده است از معادل های سادۀ مصطلح در زبان انگلیسی امروز به‌ جای اصطلاحات ثقیل و نامأنوس استفاده شود. باید توجه داد که در تألیف این اثر، برای برگرداندن اصطلاحاتی که بار عظیمی از معنا را به دوش دارند، نزدیکترین معادل یا ترجمه لغوی واژه ذکر و سپس راجع به معنا و مفهوم آن مختصراً توضیح داده شده است. این شیوه مشابه شیوه‌ بکار رفته در اکثر کتابها و مقالات است که به زبانهای خارجی در حوزۀ حقوق اسلامی تالیف شده اند. گفتنی است از سال 1366 تاکنون کتابها و مقالات فراوان غربی‌ها دربارۀ فقه و اصول فقه نوشته اند و غنی سازی این واژه‌نامه از کارهای دارای اولویت است.

نائینی ـ زبان مردم نائین ـ با صرف و نحو دقیق و بررسی‌شده آن مخصوص هفت محله شهر نائین است. اهلی شهر تقریباً از دوران جنگ جهانی دوم پا از باروی محلات هفتگانه بیرون گذاشته و کنار جاده اصفهان به یزد و در کشخوان‌ها به خانه ساختن پرداخته‌اند. این کتاب دربرگیرنده فرهنگ اصطلاحات نائینی با معادل فارسی آن است.

جنبشی که اواخر دورۀ محمدشاه و دوران سلطنت ناصرالدین شاه برای گردآوری مطالب جغرافیایی سرزمین ایران به وجود آمد بسیار مفید بود و کتب زیادی در این زمینه به دست اشخاص قابلی تصنیف شد. «جغرافیای اصفهان» تالیف حسین بن محمد ابراهیم تحویلدار اصفهانی از جملۀ آنهاست. مولف از اواخر ماه ربیع‌الاول 1294 هجری، «به موجب حکم امنای دیوان دولت اسلامیان پناه ناصری» شروع به تالیف این کتاب کرده است. وی بیش‌تر به مطالب مربوط به جغرافیای انسانی و نوع زندگی مردم پرداخته است، ساکنان اصفهان را به 199 صنف تقسیم کرده و هریک را جداگانه شرح داده است. کتاب هم چنین بحث مفصلی نیز از سردرختی‌ها و صیفی‌ها و تره‌بارها را دربردارد.