در سال 31 هجری بزدگرد سوم، پادشاه ساسانی، به قتل رسید. با قتل او دولت ساسانی سرنگون شد و ایران جزئی از کشور اسلام گردید. در سال 254 هجری یعقوب لیث صفار دولت مستقل ایران را در شهر زرنج سیستان تأسیس نمود و زبان فارسی دری را زبان رسمی ایران کرد. این رسمیت تاکنون ادامه دارد. در فاصله میان سقوط ساسانیان و تأسیس دولت صفاری زبان علمی زردشتیان، فارسی میانه زردشتی، و زبان علمی مانویان فارسی میانه مانوی و زبان علمی ایرانیان مسلمان عربی بود. رواج عربی در ایران سبب شد که لغات زیادی از عربی به فارسی وارد شود. در سال 261 هجری نصربن احمد سامانی دولت سامانی را تأسیس نمود. در دولت سامانی، که مرکز آن بخارا بود، زبان فارسی دری زبان رسمی بود و پادشاهان سامانی به گسترش زبان فارسی علاقهمند بودند.
لاهیجان امروزه یکی از شهرستانهای استان گیلان است، اما بنا بر پیشینۀ تاریخیاش، روزگاری بر شهرها و آبادیهای شرق گیلان و غرب مازندران، نقش مرکزیت داشت و قریب به اتفاق این مناطق بخشی از لاهیجانِ تاریخی محسوب می-شدند. مرکزیت این شهر به¬ویژه از زمان خاناحمد گیلانی و حضور شاعران و هنرمندان نامی در دربار او، دست¬کم از عصر صفوی، این شهر را زبانزد عام و خاص کرده است. تا جایی که برای پی بردن به بُعد علمی و ادبی آن، لازم است که پروندۀ بزرگانی چون سلًار دیلمی، مهیاردیلمی، یحیی دیلمی، شیخ زاهد لاهیجی، عبدالرزاق فیاض، حزین لاهیجی و... به دقت مطالعه شود. کتاب حاضر، پيرامون پيشينه تاريخي و فرهنگي لاهيجان و معرفي برخي از مهمترين بزرگان آن ديار و مشتمل بر سه بخش عمده است: بخش اول: در بيان تاريخ و جغرافياي عام لاهيجان، که آميزهاي است از ديلمان و گيلان. بخش دوم: در بيان تاريخ و جغرافياي خاص لاهيجان، بخش سوم: در تذکره علماء و شخصيتهايي که به نحوي با اين منطقه در ارتباط بودند.
اسپاروی به تصور اینکه یکی از شاگردان مستعدش ممکن است روزی به مقام های عالی سیاسی در ایران دست باید از همان ابتدا به پرورش استعداد او در راستای منافع کشور خود میپردازد و سعی میکند به او بقبولاند که خیر و صلاح جهان به خیر و سعادت نژاد آنگلو ساکسن بستگی دارد. مؤلف از رسم “مداخل” در ایران، این عرف ناشایست عصر بی خبری به وضوح و اجمال سخن میگوید و زنجیره آن را از شاه تا رعیت بازگو میکند و وضع فروش مشاغل مهم دولتی را یکی از عوامل خرابی ملک و ملت میشمارد. اسپاروی از مشهوراتی که دیگر سیاحان شرح دادهاند، دوری گزیده و آنچه بیان نموده تا حد زیاد بدیع و تازه است. او تنها به شرح وقایع بسنده نمیکند بلکه با ایجاز پر معنی به تحلیل رویدادها میپردازد و برخلاف بعضی از سیاحان به تحسین شیوه زندگی و مشی زن ایرانی میپردازد و او را محور زندگی خانواده میداند که تنها امید و آرزوی خود را در خوشبختی خانوادهاش جستجو میکند. نقش چادر را در زندگی اجتماعی زن ایرانی واجد اهمیت بسیار دانسته و آن را ته بند اسارت، بلکه نشان آزادی و مجوزی برای ورود او و شرکت او در فعالیتهای اجتماعی میشمارد و به ذکر مثالهای چندی از شرکت زنان در اعتراض های اجتماعی میپردازد و از این طریق به تحسین زیبایی طبیعی فوق العاده زن ایرانی مینشیند.
زبان فارسی دنباله فارسی میانه و آن دنباله فارسی باستان است. ایرانی باستان با هندی باستان شاخهای از زبانهای هندی و اروپایی را شکل میدهد. این کتاب با همه حجم کم آن، کوشش میکند تا ضروریترین مطالب را به خواننده علاقمند به تاریخ و تمدن باستانی ایران منتقل کند.
در این کتاب علم «ریشهشناسی» که در زبان فرانسوی بدان «اتیمولوژی» میگویند، شرح شده است. ریشهشناسی علمی است که به کمک آن «فرهنگ تاریخی» نوشته میشود. فرهنگ تاریخی فرهنگی است که در آن تاریخ یک واژه، هم از نظر لفظ و هم از نظر معنی ثبت میگردد. این نوشتار دو بخش دارد؛ در بخش نخست ریشهشناسی و مسائل مربوط به آن بررسی شده و در بخش دوم چند واژه از نظر ریشهشناسی بررسی شدهاند. واژههایی برای بررسی برگزیده شدهاند که نشان میدهند واژگان فارسی دری از چه واژههایی و با چه دگرگونیهایی از نظر لفظ و معنی تشکیل شده است.