کتابخانه مجازی ادبیات

دیوان اشعار "سلام" مشتمل بر غزلیات، قصاید، مثنویات، قطعات، رباعیات و دیگر منظومات اثر ابوالقاسم سالاری (حیران) است که در سال 1358 در قم منتشر شده است.

این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.

این کتاب، مشتمل بر اشعار فارسی و عربی ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی (متوفی 1251ق)، متخلص به ثنایی است. در ضمیمه این کتاب اثر دیگر قائم‌مقام با نام مثنوی جلایرنامه آمده است. کتاب مشتمل بر سه بخش است: مقدمه مصحح با عنوان گوشه‌هایی از زندگی پرفرازونشیب قائم‌مقام فراهانی؛ اشعار پارسی و تازی او مشتمل بر 1606 بیت پارسی و 87 بیت عربی؛مثنوی جلایرنامه، شامل 1124 بیت که بر اساس نسخه استاد وحید دستگردی به‌وسیله نگارنده تصحیح و تحشیه شده و منضم به این دیوان است. در بخشی از این مقدمه، به خدمات قائم‌مقام پرداخته شده است. از جمله مهم‎ترین خدمات قائم‌مقام، خدمت به فرهنگ کشور بوده است؛ بدین‎‎ معنی که سیاق و عبارات و نوشته‌های ایران را که از زمان صفویه رو به انحطاط گذاشته بود و مبدل به عبارت‎پردازی‌های مغلق شده، تغییر و تبدیل به عبارات سهل و ساده داده است و در واقع می‌توان قائم‌مقام را معمار نثر جدید فارسی به شمار آورد و منشآت وی گواه صادقی بر این مدعاست. قائم‌مقام نه‌تنها در نثر، بلکه در شعر نیز قدرتی بسزا دارد و در این فن هرچند که شاگرد مکتب شعرای خراسان است، اما مانند نثر، صاحب ابتکار و تصرف و شیرین‌کاری و تجدد است؛ خاصه در اشعاری که قصدی خاص دارد و می‌خواهد چیزی بگوید و مطلبی بپروراند.

منشآت قائم‌مقام در حقیقت گنجینه عظیم و بی‌همتای علوم انسانی و تتبعات اجتماعی است. قائم‌مقام که به تقریب در رأس کل امور کشوری و لشکری بوده است، توانسته با خامه سحار خود تمام حقایق مشهود و مکتوم را شرح و وصف نماید و به بهترین وجهی از عهده این امر برآمده است. یكی از نظر ارزش ادبی كه سبك قائم‌‌مقام روی هم‌رفته تابع گلستان سعدی است و دیگر اهمیت تاریخی منشآت. در این باره می‌توان گفت منشآت آیینه‌ تمام‌نمایی است كه حقایق اوضاع اوایل عهد قاجاریه را بی‌كم‌وكاست و عاری از حب و بغض و تزویر و ریا و خویشتن‌داری منعكس می‌نماید؛ چه غالب نوشته‌ها شامل دستورها، فرمان‌ها و گزارش‌هایی است كه از جانب شاه و ولی‌عهد صادر شده و مربوط به وقایع روزمره‌ دربار و دولت و امور جاری كشور بوده است.