کتابخانه مجازی ادبیات

افضل‌الدین بدیل بن علی خاقانی شروانی (520-582 یا 595 قمری) در خدمت ابوالعلاء گنجه‌ ای فنون شاعری را کسب کرد. خاقانی از سخنگویان توانا و سرآمد قصیده ‌سرایان عصر خویش به شمار می رود و از جمله ادیبانی است که مورد استقبال و اقتباس شاعران دیگر قرار گرفته است. دیوان خاقانی به دلیل گرایش به سخنوری و کاربرد دقایق لفظی، کمتر مورد توجه عامه مردم قرار گرفته است. کتاب پیش رو با تصحیح، تحشیه و تعلیقات علی عبدالرسولی با مقدمه ای در شرح حال و آثار خاقانی آغاز می شود، با قصاید، ترجیعات، قطعات و قصاید صغیر، غزلیات و قصاید عربی خاقانی پایان می یابد. این کتاب در سال 1357 در دسترس علاقمندان شعر و ادب فارسی قرار گرفت.

در منابع مختلف و متعدد سبک‌شناسی شعرفارسی، ویژگی‌های سبک‌شناختی شعر پیشامشروطه به صورت‌های دقیق و موشکافانه بررسی شده است اما چیزی که در این حیطه مورد توجه نشده و قطعاً مغفول و مسکوت رها شده تزها و نظریه‌های بنیادین آن سبک‌هاست. به نظر می‌رسد تحولات سبک‌شناختی گذشته شعر فارسی براساس قاعده‌ای اساسی صورت گرفته و با دگرگونی آن قاعده‌ها یا تزهای سبک‌شناختی ویژگی‌های هر کدام از سبک‌ها با سبک‌های دیگر متفاوت و دگرگون شده است. در این پژوهش برآنیم تا آن تزها و نظریه‌ها را شناسایی کرده تأثیر آنها را در دگرگونی‌های سبک‌شناسی شعر فارسی ـ البته در متن تحولات تاریخی آن ـ بررسی کنیم.

افضل‌الدین خاقانی شروانی از شاعران بنام قرن ششم هجری است که در سال 520 هجری در شروان متولد شده و بارها در اشعارش به موطن خود اشاره کرده است. او در جوانی شاعر دربار شروانشاه شد و منوچهر شروانشاه و پس از آن مخصوصاً فرزندش ابوالمظفر اخستان بن منوچهر را مدح گفت و از او صله فراوان یافت. خاقانی غیر از شروانشاهان، چند تن دیگر از پادشاهان و امرا را نیز مدح گفته است. آثار معروف او افزون بر «تحفة العراقین»، دیوان قصاید و غزلیات و قطعات اوست که در حدود هفده هزار بیت دارد و جز این منشآت او نیز باقی است. یک مثنوی «ختم الغرائب» هم به او نسبت داده شده است. این کتاب دربرگیرنده برخی از اشعار و غزلیات اوست.

بی‌شک افضل‌الدین بدیل بن علی نجار، حقایقیِ خاقانی از برجسته‌ترین شعرای ایران در قرن ششم، در حوزه ادبی آذربایجان است. شعر خاقانی آن پیچیدگی که در معانی شعر صائب و شاعران سبک هندی است را ندارد، بلکه اغلب این دشواری و گاهی پیچیدگی در لفظ و فرم شعر اوست نه ذاتاً در معانی، به این معنا که پس از دریافت استعاره‌ها و تشبیهات شعر، چیز چندانی نصیب خواننده نمی‌شود. در این کتاب گزیده‌ای از اشعار خاقانی ذیل قصاید، غزلیات، رباعیات و قطعه‌ها آورده شده است.