کتاب شامل گزیده هایی از نوشته هایی است که از 1337 تا 1377 بر قلم آمده اند. سعي بر اين بوده است كه مسائلي كه در اين دوران پرماجرايی چهل ساله در ايران مطرح بودهاند، به هر زبان ممكن، در اين نوشتهها بازتاب داده شود. مسائل ريشه داري چون فرهنگ و آموزش و سلوك اجتماعي اولويت يافتهاند، زيرا تزلزل آنها موجب تزلزل در اركان اجتماع ميشود، چنانكه شد. نوشتهها شامل دو بخش است: يكي مربوط به دوران گذشته كه چاپ نخست آن تحت عنوان «گفتيم، نگفتيم» پيش از اين انتشار يافته بود. بخش دوم، به نام «قطره باران» كه سالهاي 1357 تا 1377 را در بر ميگيرد. استاد ندوشن خود در مورد کتاب می گویند: من آنچه طي اين مدت نوشتهام - و چكيدهاش در«اين دفتر» آمده است - از يك استشمام نهائيم سرچشمه گرفته كه هيچ دليلي برای اثباتش ندارم. و آن از نوع همان اميد و باور است كه قرن هاست در نهاد ايراني، آگاه و نا آگاه، موج ميزند، ميرود و ميآيد؛ چنانكه فردوسي در بارهاش ميگفت «برو باز گردد كلاه مهي» و حافظ ميگفت «يوسف گمگشته باز آيد به كنعان غم مخور». کتاب توسط انتشارات یزدان در سال 1380 در تهران منتشر شده است.
ایرانیان در گستره فرهنگ و دانش، سابقه ای طولانی دارند. آنان با تلاش های خستگی ناپذیر، گذشته درخشانی را آفریدند و در فرهنگ انسانی، نقش عمده ای ایفا کردند. وزش نسیم آزادی بخش اسلام بر ایران و تلاقی دو فرهنگ ایرانی و اسلامی مناسبات دین و فرهنگ را به همراه داشت و ثمرات میمون و مبارکی برای بشر به بار آورد. این فرهنگ ایرانی-اسلامی پویا، غنی و گسترده بود، به طوری که مرزهای جغرافیایی را درنوردیدند و در شمال آفریقا هند و حتی اروپا راه یافت. بررسی این مناسبات و چگونگی خدمات متقابل ایران و اسلام ازبایسته های پژوهشی روزگار ماست. از همین رو دبیرخانه "دین پژوهان" با دعوت از متفکران و اندیشوران، غوررسی در این موضوع را وجه همت خویش قرار داد و در سلسله مقاله هایی که اینک پیش روی شماست زوایای این مهم را کاوید...
مجموعه حاضر چهارده مقاله از استاد کاظم مدیرشانه چی است. بعضی از این مقالات در زمان انتشار برای فارسی زبانان تازگی و اهمیت بیشتری از این زمان داشته است، زیرا آن زمان درباره کتابخانه های اسلامی یا بعض عناوین این مقالات مستقلا مقاله یا کتابی به فارسی وجود نداشت و آنچه در مطاوی کتابها چون کتاب شریف (النقض) یا در تاریخ ادبیات فارسی یا کتب شرح حال علما و امثال آن آمده بود به اجمال و بدون ترتیب زمانی و تاثیر و تاثر هریک از دیگری ذکر شده که خوشبختانه در این باره بعدا کتابهایی مستقلا و یا از عربی به فارسی انتشار یافت که از لحاظ جامعیت و دیگر جهات چون دسته بندی کتابخانه ها به: عمومی و خصوصی و در بخش نخست "عمومی" به مساجد و مدارس و خانقاه ها و در بخش دوم "شخصی" به کتابخانه های امرا، وزرا، علما، و ...، قابل توجه و حاوی اطلاعات مهمی در این راستا است. منتهی هیچ نوشته ای نیست که واجد همه اطلاعات باشد. به علاوه که همه منابع در دست همه نویسندگان نبوده و نیست...
به منظور شناساندن نقش هنر اصفهان در تمدن جهان و نشان دادن آثار هنری مختلفی که در موزههای گوناگون جهان و مجموعههای خصوصی افراد نگهداری میشود، کتاب «شاه عباس و هنرهای اصفهان» نوشته آنتونی ولش ترجمه شده است. در ادامه دو نوشته آموزنده و زیبای زندهیاد محیط طباطبایی و دکتر اسلامی ندوشن آورده شده که درباره سهم اصفهان در فرهنگ جهان و بهار در اصفهان است. در پایان نیز با استفاده از جزواتی که اداره کل باستانشناسی و فرهنگ عامه درباره آثار تاریخی اصفهان منتشر کرده بود، شرح مختصری درباره یکایک آثار تاریخی اصفهان تهیه و به آخر کتاب افزوده شده است.
هر سفر دل بستنی است و دل کندنی که یکی از پی دیگری میآید و همین تسلسل و تداوم دلبستنها و دلکندنهاست که شورانگیزی سفر را موجب میگردد. خصوصیت دیگر سفر آن است که در ورای تازگیهایش مینماید که تازهای نیست؛ با همه تفاوت اقلیمها و منظرهها، طبیعت همهجا به هم شبیه است و انسانها نیز به هم شبیهاند، هر چند در زبان یا سیما یا رنگ پوست متفاوت باشند. این کتاب دربرگیرنده یادداشتهای سفر استاد اسلامی ندوشن است که از سفرهای خود به افغانستان، دانمارک، ترکیه، پاریس، نیشابور، اصفهان، لندن، ایتالیا و بلغارستان به نگارش درآوردهاند. اطلاعات تاریخی و ادبی و فلسفی که در لابلای سطور کتاب نهته است، از آن چیزی فرای یک صرفا سفرنامه ساخته است که خواننده را در سیری تاریخی و فرهنگی به ماورای آنچه اکنون در آن سرزمین هست میبرد.