کتابخانه مجازی ادبیات

مولف در مقدمه کتاب می گوید: "در این کتاب به زندگینامه – از تولد تا مرگ – و بازشماری اثر و آثار چاپ شده ی شاعر یا نویسنده توجه داشته ایم. به اعتقاد او و زمینه فکری او کاری نداریم و به چون و چند محتوای کتاب او نیز نپرداخته ایم که آن خود مقوله دیگری است."

جاحظ متفکر نامدار معتزلی و بهترین نثرنویس عربی از شخصیت‌های نادر تمدن اسلامی و نوشته‌هایش آینه تمام‌نمای زندگانی و فرهنگ در سده‌های اول هجری است. او با عباراتی محکم و چالاک و شوخ و متین نمونه‌های عالی از نقد و تحقیق و روایت و درایت و حقیقت و افسانه و پند و لبخند و فلسفه و سفسطه و طیبت‌گویی و طبیعت‌نگاری به دست می‌دهد که با وجود سرگرم‌کنندگی، پربار و سرشار و آموزنده است. نویسنده در این کتاب برای نخستین بار به زبان فارسی تحلیل کاملی از احوال و آثار و ترجمه قطعات برگزیده و ممتاز جاحظ را عرضه کرده است.

نظر به آنکه در زبان عربی بیش از زبان‌های دیگر امثال سائر در افواه دائر است، در این‌باره کتب بسیاری نوشته شده است. این کتاب کوجک‌ترین رساله‌ای است که یکی از دانشمندان ایرانی در قرن ششم اسلامی به فارسی ترجمه کرده است و او رشیدالدین وطواط است.

حَدَایِقُ السِّحر فِی دَقَایِقِ الشِّعر(به معنی: باغ‌های جادو در باب نکات ریز شعر) کتابی در فن بدیع، تألیف رشیدالدین محمدعمری کاتب بلخی معروف به وطواط(متوفی به سال ۵۷۳ ه.ق) می باشد. وی انگیزه تألیف کتاب خود را مطالعه ترجمان‌البلاغه رادویانی ذکر کرده و گفته که آن کتاب از راه تکلف تنظیم شده و با خطاهایی همراه بوده است و با این حال، در کتاب خود شواهد بسیاری از آن آورده و فصول و ابواب آن را نیز در نظر داشته و احیانآ سرمشق کار خویش قرار داده است. حدائق‌السحر، با توجه به زمان تألیف و دربرداشتن تعداد درخور توجهی از صنعت‌های بدیعی، یکی از منابع مهم فن بدیع در زبان فارسی و متضمن اطلاعات گران‌بها در باره شاعرانی نظیر قطران تبریزی، عنصری، فرخی سیستانی و مسعود سعد سلمان است. این کتاب، اولین کتابِ فارسی در موضوع «صنایع شعری» می باشد. این کتاب در اواسط قرن ششم هجری و تقریبا مقارن با زمان نوشتن کتاب‌های چهار مقاله(اثر نظامی عروضی) و مقامات حمیدی(اثر قاضی حمیدالدین بلخی) می‌باشد که هر دو در حدود سالهای ۵۵۱ و ۵۵۲ هجری، به رشته ی تحریر درآمده‌اند. چون کتبی که برای ما، از این دوره‌ها و دوره‌های پیش از آن به جا مانده قلیل و انگشت شمار می‌باشد، پس هرچه از کتابهای نثر فارسی مربوط به قبل از قرنهای ششم و هفتم که به دست بیاید، به منزله ی سرمایه‌های ادبی گرانبهایی از زبان شیوای فارسی خواهد بود. اما تا قبل از اینکه استاد علامه «عباس اقبال آشتیانی» اقدام به تصحیح و تحشیه ی این کتاب ارزشمند نمایند، چهار چاپ از آن موجود بود که هیچ یک آن طورکه باید و شاید قابل استفاده نبودند و در هریک از آنها اغلاط و تحریفات فراوان وجود داشت تا اینکه استاد «اقبال آشتیانی»، ضمن سفری به اروپا و با راهنمایی استاد علامه ی بزرگ «میرزا محمد خان قزوینی» متوجه وجود نسخه‌ای بسیار قدیمی وخطی از این کتاب، درکتابخانه ی ملی پاریس شد و ضمن مقایسه و مقابله ی این نسخه و سایر نسخ موجود، نسبت به تصحیح و تحشیه ی آن اقدام نموده و آن را با یاری سیدعبدالرحیم خلخالی به چاپ رسانید. چاپ انتقادی حدائق‌السحر فی دقائق الشعر به اهتمام عباس اقبال آشتیانی به انضمام مقدمه و حواشی در سال 1362 توسط انتشارات کتابخانه طهوری و با همکاری انتشارات کتابخانه سنائی در تهران منتشر شد.