«سنگردي»ها گونهاي از شعر فارسي است که قرنهاي متوالي، زمزمه مردمان کوهپايههاي پنجشير، در دامنههاي کوههاي سر به فلک کشيده هندوکش بوده که بيشتر در قالب دوبيتي و رباعي بر زبان مردم جاري ميشده و ناشي از عشق و علاقه و سوز دروني هر پنجشيري است که به زبان و شعر فارسي (دري) دارد. سنگرديها غالبا در کوهپايهها و کوه و کمر و در کناره رودخانهها خوانده ميشده و مفاهيم کوه و کتل، چشمه و دريا، نشيب و فراز، برف و باران، آسمان و زمين، راز و نياز، وصل و هجران، فقر و غنا و ... نهفته، و درد و رنج دروني مردم را ميتوان از لابلاي واژههاي آن اشعار حس کرد. ترانههاي روستايي (دوبيتيها و رباعيها) نيز از روزگاران گذشته در فرهنگ و ادبيات ايراني، از خراسان تا فارس، از شمال تا جنوب واز شرق تا غرب، برجا مانده که همراه با طراوت و شکوفايي وشادابي و سرسبزي زمين، بر زبان مردمان جاري ميشده و آنان نيز سوز درون خود را با اين ترانهها و دوبيتيها بيان ميکردهاند. آنچه که در و دوبيتيها نيز همچون سنگرديها، نمود بيشتري دارد، راز و نياز عاشقانه است و غم فراق و سوز دل و فغان از هجرت و جدايي و غربت و بيوفايي معشوق و عهدشکني و غم از دستدادن جواني و.... بيشتر خوانندگان آن نيز عاشقاني بودهاند که شايد تنها محل ديدار آنان در همان دامنه کوهستان و در حاشيه چراگاهها و در کنار چشمه سارها بوده است. در اين مقاله، ضمن بررسي اشعار سنگردي در سرزمين پنجشير، و ترانههاي روستايي ايران، ويژگيها و تفاوتهاي اين دو گونه شعر محلي و روستايي نموده خواهد شد.
مجموعه شعر "از خواف تا ابیانه دو منظومه دو اقلیم" از مجتبی کاشانی (سالک) در سال 1376 چاپ شد که شامل این عناوین است: سفرنامه خواف، دوبیتی ها، با بهار در ابیانه.
"مزار میرمراد (نمایی از مشهد قدیم)" به نویسندگی غلامحسین بقیعی ، برای اولین بار در سال 1373 توسط نشر گوتنبرگ به چاپ رسید. این کتاب روایتی داستانی از زبان نویسنده می باشد که شامل وقایعی نظیر توپ بندی حرم مطهر ، کشتار در مسجد گوهرشاد ، هجوم سربازان روسی به مشهد و ... می باشد. با توجه به اینکه داستان کتاب حاوی خاطراتی از 60-70 سال پیش مشهد است، می تواند راهنمای خوبی برای جوانان این شهر باشد تا بدانند والدین ایشان در چه محیطی پرورش یافته و چه امکاناتی داشته اند و با چه مسائل و رویدادهایی روبرو شده اند و بافت اولیه شهر مقدس مشهد تا قبل از شهریور 1320 چگونه بوده است.
این کتاب با عنوان «تاریخ ادبیات افغانستان در ادوار قدیمی» برگرفته از جلد سوم دایرةالمعارف آریانا است که بدون دخل و تصرف در متن و شیوه نگارش، با رفع پارهای از اغلاط چاپی، نگارشی و اشتباهات مشهود منتشر شده است. منابع اصلی این دایرةالمعارف، لغتنامه دهخدا و ترجمه عربی دایرةالمعارف اسلام بوده است. مباحث تاریخ ادبیات افغانستان در این کتاب ذیل نه قسمت که به حصهها تقسیم و شامل عناوین جداگانه میباشد، آورده شده است.
شرف الدین علی بن شمس الدین علی یزدی، معروف به «مخدوم» و متخلص به «شرف»، از جمله شاعران و نویسندگان و مورخان و علمای مشهور نیمه دوم قرن هشتم و نیمه اول قرن نهم هجری قمری بوده است. روزگار جوانی او به کسب علوم سپری شده است و اطلاعات وسیع علمی و ادبی او را ـ چه از نظر گستردگی اطلاعات و چه از نظر تنوع تألیفات ـ میتوان در آثارش به روشنی دید. محمد مستوفی، در کتاب تاریخ یزد (جامع مفیدی) ضمن بیان شرحمفصلی از زندگی وی، او را اشرف فضلا و الطف علمای دوران خود میداند که همواره در عراق و فارس، نزد سلاطین، معزز و محترم بوده و مدتی ندیم شاهرخ میرزای تیموری بوده که از طرف وی، به لقب «مخدومی» ملقب گردیده است.