آشنايي با متون نظم و نثر كهن زبان فارسي و كشف رمزها و اشارات و اصطلاحات و انديشههاي موجود در زبان و بيان شاعران و نويسندگان كهن، حلقه پيوند گذشته و حال قوم ايراني است و موجب غنا، تحول، تنوع و پويايي ادب فارسي در مقطع كنوني است، در راستاي همين انديشه ابياتي از حديقه الحقيقه سنايي مورد بررسي قرار گرفته است. شاعري كه آثارش آينه آغاز و انجام رگههاي خاص تفكر فرهنگي و اجتماعي و اخلاقي و به تعبيري مجمع اضداد در جامعه ما بوده است. و خصوصا حديقه، كه خود سرآغازي مهم در شعر فارسي محسوب ميشود. تاثيرپذيري بسيار اين شاعرگران مايه از قرآن كريم، احاديث، روايات، تاريخ، اشعار و امثال شاعران عرب، به كارگيري علوم، همراه با قدرت خلق معاني و تعابير و امثال، ريزنگريها و چابك دستيهاي شاعرانه، همراه با عذوبت كلام ـ هر چند گروهي نپسندند ـ و ايجاز، هم برگيرايي كلام ميافزايد و هم دريافت كنه معاني را دشوار مينماياند و بدين سبب شعر سنايي را نيازمند شرح و بررسي ميسازد.
جوامع الحكايات و لوامع الروايات، اثر سدیدالدین محمود عوفی، بزرگترین اثر قرن هفتم هجری ایران است که مشتمل بر معارف اسلامی و فرهنگ ایرانی و سندی از تاریخ تمدن و ادبیات و علوم انسانی است. این کتاب توسط امیربانو مصفا (کریمی) و مظاهر مصفا تصحیح و به نام متن انتقادی جوامع الحكايات و لوامع الروايات منتشر شده است. نکتههای اخلاقی، اجتماعی، دینی، تاریخی در این کتاب فراوان است. عوفی در داستانهای این کتاب از رفتار اجتماعی و تعدی و تجاوز پادشاهان و امیران و حاکمان و بعضی از مدعیان شریعت و طریقت انتقاد کرده است. این کتاب یکی از متنهای معتبر فارسی است و یک دوره تاریخ از آغاز آفرینش تا پایان دوره خلفای عباسی را در بر میگیرد. مؤلف، این مجموعه را طى پنج سال تهیه و تنظیم کرده است و مشتمل است بر چهار قسم و هر قسم شامل بیستوپنج باب که روی هم صد باب و دو هزار و صد و سیزده حکایت را در بر دارد. تمام مطالب کتاب از قرب نود و سه مأخذ نامبردهشده و محتملا از بسیارى مآخذ ذکرنشده، جمعآورى شده است. جلد اول از پانزده باب، جلد دوم از ده باب (از باب شانزده تا باب بیستوپنج)، قسمت اول جلد سوم از یازده باب و قسمت دوم جلد سوم از چهارده باب (از باب دوازده تا باب بیستوپنج) تشکیل شده است. دسته قابل ملاحظهاى از منابع مختلف که به این اثر ارزش تاریخى میدهند و امروز خیلى کمیابند و یا بهکلى از بین رفتهاند عبارتند از: تاریخ خلفاى بنى العباس الصولى. تفسیر محمد بن کلبى و أديان العرب پسر او، تاریخ بغداد کاتبى بغدادى، تاریخ ولات خراسان السلامى، تاریخ تاجى ابراهیم الصابى، کتاب الشباب و الشيب المرزبانى و تاریخ ملوك العجم ابن المقفع
محمدحسین صفای اصفهانی (متوفای 1309) از شاعران و ادیبان و فاضلان و بزرگان علم و ادب روزگار خود بود و به دانشهای ادبی و دینی تسلط کامل داشته و از فلسفه و منطق و حکمت الهی و تفسیر و کلام نیز بیبهره نبوده است. بیشتر عمر خود را صرف مطالعه و تحقیق و تتبع میکرده و از اصطلاحات و تعبیرهای درویشی و عرفانی و صوفیانه او بهخوبی میتوان دانست که از تصوف و عرفان و منزلهای سیروسلوک بیخبر نبوده است. به طور کلی میتوان گفت زبان صفا در شعر ـ چه قصیده و چه غزل ـ زبان شاعران خراسان است و در قصیده بیشتر به آنان توجه دارد و گاهی با پاسخ دادن و اقتدا به طرحهای آنان راه خیال و جهت توجه خود را نشان میدهد. در این کتاب افزون بر نگاهی به زندگی و شعر صفای سپاهانی، منتخبی از اشعار او نیز آورده شده است.