کتابخانه مجازی ادبیات

در این کتاب به دین قدیم ایران از شروع تا ظهور زرتشت می پردازد. و براستی که باید ظهور دین مبین اسلام را سرچشمه دانش و نجات جهان دانست. کتاب فوق به شرح ادیان باستان ایران می پردازد. به ادیان نخستین تا ظهور زرتشت. در مقدمه از اوضاع دینی فرهنگی و اجتماعی ایران پیش از زرتشت سخن به میان است و کوشیده تا باختصار به این موضوع بپردازد. موضوع دیانت و وضع دینی و فرهنگی قدیم ایران شامل مواردی بسیار تاریک و مبهم می باشد و چه بسا مولف دچار اشتباهات و سهوهای فراوانی شده باشد. از سوی دیگر بواسطه نبودن مدارک مکتوب و انجام نشدن حفاریهای قابل توجه در نقاط مختلف این ابهام همچنان باقی مانده است. اظهارات و تحقیقاتی که درباره ایران پیش از زرتشت میشود اغلب از روی مدارک دیگری است و قسمتی دیگر از تحقیقات درباره ایران کهن با استفاده از قسمتهایی از اوستا انجام میشود. نبودن مدارک متقن و مکتوب، حدس و گمان و دخالت اذواق گوناگون را در حل و تفسیر بازگشوده است و بهمین جهت است که بسیاری از آراء در این باره ناقص یکدیگر جلوه نموده و در مباحثی از این گونه، تشتت و پراکندگی بسیاری وجود دارد.لیکن با تمام این احوال کوشش شده تا با توجه به آرای ایران شناسان بزرگی که در مباحث مورد نظر اهلیت دارند، مطالب تنظیم گردد.

در این تحریر نکات تازه قابل بحث و فحصی از داستان رستم و اسفندیار مطرح شده است؛ از جمله اینکه احتمالا استاد فردوسی خود در طرح اصلی داستان تغییری داده باشد. در بخش یکم کتاب طرح اصلی داستان ارائه و بررسی شده است. بخش دوم اختصاص به بررسی پیوست‌های طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار دارد. در بخش سوم متن داستان برای درک بهتر کتاب آورده شده است. توضیحات متن داستان در بخش چهارم کتاب آورده شده است. ردیابی آیین مهر در عرفان و اسطوره هم از نکاتی است که در این کتاب بدان پرداخته شده است.

مهرپرستي از آيين‌هاي کهني است که هزاران سال پيش در ايران و هند و رم رايج بوده و در راس اين آيين، ايزدي به نام «مهر» قرار داشته است. با توجه به اينکه مهر، روزگاري بزرگ‌ترين ايزد بوده است، مي‌توان گفت که ايزدان همراه او، يعني ماه، ناهيد، خورشيد، باد و ايزداني نظري سروش و رشن (ايزد دادگري)، تحت فرمان «مهر» آفرينش را پاسباني مي‌کرده و از شمار ياران او محسوب مي‌شده‌اند. به تعبيري ديگر اثربخشي آنها زماني معنا مي‌يافته است که در کنار «مهر» و نه مستقل از او مطرح باشند. در اين ميان خورشيد از ديرباز در کنار «ايزدمهر» مطرح بوده است و با توجه به پرستش آن دو از سوي اقوام ايراني و غيرايراني و با توجه به هم نامي و داشتن ويژگي‌هاي مشترک، به مرور زمان يکسان شمرده شده‌اند و بدين‌گونه خورشيدپرستي مترادف مهرپرستي دانسته شده اشت. از آنجا که در ريگ ودا، اوستا و ساير متون مذهبي کهن، «مهر» و خورشيد جداي از هم مطرح شده‌اند، مي‌توان به روشني دريافت که در اصل يکي نبوده. در اين جستار برآنيم تار اين موضع را بررسي کنيم و به جايگاه و نقش «مهر» و خورشيد در منظومه‌هاي حماسي ملي بپردازيم و نشان دهيم که در بسياري از موارد خورشيد در معناي «ايزدمهر» به کار رفته و ويژگي‌هاي اور را دارا شده است.

توتميسم که نوعي اعتقاد به ارواح بود، براي انسان ابتدايي پناهگاهي اعتقادي شمرده مي‌شد که مي‌توانست از طريق آن با عوالم فراسويي ارتباط برقرار کند. اين نوع اعتقادات در آثار حماسي بازتابي گسترده داشته است که مي‌توان با شناخت آنها راهي نو در مسير درک درست‌تر از اسطوره‌هاي کهن قوم ايراني نشان داد. در اين ميان داستان گم‌شدن تازيانه بهرام در شاهنامه، داستاني شگرف و درخور توجه است. به پندار نگارنده، تازيانه که به طور معمول در ميدان مبارزه به کار گرفته مي‌شد و در ضمن وسيله‌اي براي مجازات گناهکاران بود، بر اساس اعتقادات ايرانيان، تقدس ويژه‌اي داشته است. نگارنده در اين جستار برآن است که داستان گم شدن تازيانه بهرام را از ديدگاه اعتقادي توتميسم بررسي کند و نشان دهد که تازيانه بهرام بخشي از اعتقادات وي بوده و او درواقع براي حفظ اين اعتقادات، جان خويش بر کف نهاده و براي بازيافتن آن به ميدان رزم بازگشته است.