اين نوشته حاصل پژوهشي است، نقادانه درباره کتاب امثال و حکم دهخدا که نگارندگان با هدف بررسي و برطرف کردن برخي از کاستيهاي اين مجموعه به آن پرداختهاند. با اين که امثال و حکم دهخدا، يکي از مهمترين کتابها در زمينه امثال فارسي و يکي از منابع معتبر در تحقيقات زبان و ادبيات فارسي و پژوهشهاي مربوط به مثلشناسي تطبيقي است، باز به سان همه آثار قلمي خالي از نقص نيست و در مواردي به بازنگري و بازنگاري نياز دارد. از جمله کاستيهاي اين کتاب نداشتن مقدمه و تعريفي جامع از مثل، عدم تفکيک مثل، تمثل، تضمن مثل، جاري مجراي مثل و حکمت، نداشتن فهرست موضوعي، مطابقت نداشتن برخي از زيرمدخلها با مدخلهاي مربوط به آن، عدم تفکيک امثال عاميانه از مثلهاي فصيح ادبي، وجود خطاهاي فراوان چاپي و غير چاپي، نداشتن شيوهاي يکسان در ارجاع ابيات و سخنان حکمتآميز و نياوردن نام گوينده يا ماخذ در بيشتر موارد، بينظمي و عدم انسجام کتاب از نظر اسلوب و ساختار و نقل عبارتهاي منظوم و منثور بدون توجه به سائره بودن يا نبودن آنهاست. نگارندگان پس از بررسي اين کتاب و با در نظرداشت نوشتهها و مقالاتي که در نقد اين مجموعه به نگارش درآمده، به جمعآوري و بررسي اين نواقص همراه با ذکر شواهد و نمونههاي فارسي و عربي اقدام نمودهاند.
در کتاب فرهنگ امثال القرآن ابتدا معانی لغوی و اصطلاحی مَثَل و نیز دیدگاه دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان دربارٔ آن بیان شده است؛ سپس مثلهای قرآن کریم با موضوعات مختلف و همراه با معادلهای فارسی هر یک درج شده است. گفته شده است که بحث از امثال قرآن از جمله مباحثی است که از دیرباز موردتوجه بسیاری از علما و اندیشمندان قرار گرفته است. تمام تفاسیر شیعی و سنی بهخاطر طبیعت بحث از تفسیر قرآن، هنگام رسیدن به آیات تمثیلی قرآن کریم، تأملی درخور و شایسته از خود نشان دادهاند؛ نهتنها در تفاسیر بلکه در کتابهایی که بهطور مستقل در اینباره به رشتهٔ تحریر درآمده است.
مثلها و اصطلاحات هر زبان که با چند کلمه یا با یک جمله کوتاه خوشآهنگ منظور گوینده را بیان مینماید، از ارکان عمده ادبیات و پایههای اصلی فرهنگ آن زبان و میتوان فت چکیده حکمت و فلسفه هر جامعه در ضربالمثلها و اصطلاحات آن نهفته و معرف روحیه و طرز اندیشه مردم آن جامعه است. امثال فارسی را میتوان آینهای از حکمت علمی ایرانیان دانست؛ بنابراین اهمیت شناسایی و دسترسی به امثال و اصطلاحات فارسی روشن و مسلم بوده و ضرورت قراردادن آن سرمایه ملی در اختیار فارسیزبانان احتیاج به دلیل و برهان ندارد. بنابراین در این کتاب بیست هزار مثل، حکمت و اصطلاح ادبی گردآوری شده است. کوشیده شده به سادهترین رویه و با متداولترین واژهها نوشته شود.
یکی از ترجمههای مشهور گلستان سعدی به زبان عربی، روضه الورد اثر محمد عطاءالله فراتی، دانشمند و ادیب سوری است. مترجم در این اثر با مهارت تمام در گزینش واژگان و برگردان دقایق و ظرایف متن گلستان کوشش نموده است؛ ولی گاه در فهم برخی عبارات دچار اشتباه شده و نتوانسته مضمون را بدرستی در ترجمه منتقل کند. در این نوشتار، نمونههایی از عبارات بحثانگیز گلستان با توجه به دیدگاههای صاحبنظران در باره آنها، بازنگری شده و توفیق مترجم در برگردان متن گلستان به زبان عربی در بوته نقد قرار گرفته است.
در این جستار، وصف طبیعت در دیوان دو شاعر کهن ایرانی: طغرایی(515ﮪ) و منوچهری دامغانی(433ﮪ)، مقایسه و بررسی شده است. نخست به جایگاه و رسالت ادبیات تطبیقی، مختصری از زندگینامه طغرایی و منوچهری، ویژگیهای ادبی، فرهنگی و محیطی عصر و شعر دو شاعر اشاره کردهایم و سپس با روش وصفی ـ تحلیلی، به مقایسه تطبیقی وصف طبیعت بیجان و جاندار و شیوه پرداخت و تصویرسازی این موضوعات در دیوانهای طغرایی و منوچهری با ذکر نمونه و بیان اشعاری که اثرپذیری در آنها مشهود است، پرداختهایم.