تفاسیر کهن پارسی مجموعه نفیسی از واژگان ـ گاه فراموش شده ـ پارسی و یادگارهای ارزشمندی از زبان دری هستند. توجه به این گنجینههای گرانبها برای آشنایی ما با پیشینه زبان پارسی اهمیتی بسزا دارد. «تفسیر ینابیع العلوم» از یوسف بن عبداللهاند خودی یکی از متون باارزشی است که اگرچه تنها بخشهایی از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و بخش اندک دیگری در کتابخانه مرحوم آیتالله مرعشی نجفی ـ بصورت میکروفیلم ـ در اختیار است، اما همین مقدار اندک از متن که از ابتدای سوره توبه تا کهف (نسخه کتابخانه مرکزی) و از ابتدای سوره مریم تا پایان قرآن (نسخه کتابخانه آیتالله مرعشی) را شامل میشود و در دسترس هست، نشاندهنده ارزش زبانی این تفسیر است. در این مقاله سعی بر این است که خوانندگان با ویژگیهای عمده این تفسیر آشنا گردند.
در زمانهای گذشته به داستان و قصه حضرت یوسف توجه بسیاری شده است و این امر ظاهرا هم به دلیل مذهبی بوده است و هم از این لحاظ که قصه یوسف قصه عشقی و داستان شیوا و جالب است و همین امر موجب شده است که به این قصه شاخ و برگ زیادی داده شود و از صورت یک واقعیت تاریخی خارج شود. مولی معین یا معینالدین فراهی هروی عارف کامل و واعظ شهیر هرات است. وی از علما و عرفای زمان سلطان حسین بایقرا بود و از جمله کتب و رسائلی که بدو نسبت دادهاند، تفسیر حدائق الحقائق است که در تفسیر سوره یوسف میباشد. نویسنده در این کتاب با استفاده از مراجع و مآخذ مختلف فارسی ادبی و عرفانی و مطالعه یوسف و زلیخاهای منثور و منظوم این کتاب را به رشته تحریر درآورده است.
تفسیر معروف به «تفسیر سورآبادی» تألیف ابوبکر عتیق نیشابوری متوفی به سال 494 هجری، بعد از «تفسیر طبری» و «تفسیر اسفراینی» کهنترین تفسیر قرآن به زبان فارسی است. مؤلف خود آن را «تفسیر التفاسیر» نامیده است. تفسیری است بسیار مفصل شامل ترجمه همه سورههای قرآن، شأن نزول و محل نزول آیات، عدد آیات و حروف سور و فضیلت آیات و تفسیر آنها. بیشتر بر اساس روایاتی که از عبدالله بن عباس پسر عم پیامبر به او رسیده بود؛ ولی با توجه به راویان و مفسران دیگر. اهمیت این تفسیر به لحاظ نثر روان و لطیف آن نیز درخور توجه است و از بهترین نمونههای نثر ساده و روشن و شیوایی است که از قرن پنجم هجری بازمانده است. همچنین این تفسیر مشتمل بر لغات و اصطلاحات و صورتهای خاصی از کلمات است که دامنه اطلاع از زبان فارسی رایج در قرن پنجم را میافزاید.