عبدالملک ثعالبی نیشابوری در قسمت چهارم از کتاب یتیمه الدهر که آن را به شاعران خراسان و ماوراءالنهر اختصاص داده است از چند تن از شاعران اشعاری نقل میکند که امثال فارسی را در آن بعربی ترجمه کردهاند. اهمیت آن اشعار از این جهت است که شاید قدیمترین مأخذ برای امثال متداول در میان فارسی زبانان میباشد، زیرا شاعرانی را که ثعالبی در آن فصل از آنها شعر میآورد یا معاصر یا پیشتر از او بودهاند یعنی در قرن سوم یا چهارم میزیستهاند. بنابراین آن امثال در هزارسال پیش از این بین ایرانیان مشهور و متداول بوده است.نکته شایان توجه دیگر این است که بسیاری از این امثال که ثعالبی نقل کرده است امروز هم در بین فرسی زبانان مخصوصا مردم خراسان بکار برده میشود.
کتاب تحقیقات ادبی یا سخنانی پیرامون شعر و شاعری تالیف کیوان سمیعی است. این کتاب در سال 1361 توسط انتشارات زوار منتشر شده است. فهرست کتاب شامل شصت موضوع است و عناوین برخی از آنها عبارتند از: قلمرو و نفوذ زبان تازی، تاثیر شعر در نفس، قدیمی ترین شعر عربی، علم بدیع، قواعد ماده تاریخ، مخارج حروف، پیشگویی به وسیله احکام نجوم، تضمین غزلیات حافظ، دستور زبان فارسی و ...
تفاوتهای عمده و امتیاز این فرهنگ نسبت به فرهنگهای مثل فارسی که تاکنون انتشار یافته، بدین قرار است: ضبط هر مثل بر اساس واژه مهم و اصلی مثل، تخصیص مثلها به هشت دسته جداگانه، ذکر معنا و مفهوم هر مثل، تعیین موارد کاربرد مثلها. در گفتار نخست دستهبندی مثلها و روشهای ضبط مثل آمده، در گفتار دوم به نقد و بررسی کتابهای مثل مأخذ پرداخته شده و در گفتار سوم جنبههای عمومی مثل بررسی شده است. در بخش اصلی کتاب متن فرهنگ ذیل هشت بخش بدین ترتیب آمده است: مثلها، تعبیرهای مثلی، اصطلاحات مثلگونه، تشبیهات مثلگونه، مثلهای گفتگویی، مثلهای منظوم، مثلهای عربی رایج در فارسی، مثلهای داستاندار.
پس از آنکه ایران بدست اعراب افتاد و تازیان به شهرهای این سرزمین راه یافتند و بسیاری از شاعران و گویندگان عرب نیز به ایران آمدند بعضی به نیت غزو و جهاد و جمعی برای بدست آوردن غنائم و عدهای در رکاب امیران و سرداران بعنوان ندیمی و مداحی و اگر روایت راویان عرب را باور کنیم پیش از اسلام هم اعشی شاعر معروف جاهلی بدربارخسرو پرویز آمد و او را مدح گفت. در زمان امویان و عباسیان عدهای از شاعران عرب بایران آمدند که در این مقاله مجال نام بردن آنها نیست و شاید در مقالات بعد بتفصیل از آنان بحث شود. شاید مشهورترین شاعری که از عرب به ایران آمده است و دیدن مناظر زیبای این سرزمین در طبع او اثر بخشیده و در شعر او ظاهر شده است ابوالطیب متنی شاعر معروف عرب در قرن چهارم هجری میباشد.