منظومه ایرانی شعر بلندی است در شش فصل که نمای بیرونی آن آب است. عنوانهای فصلهای آن از این قرارند: شب اردویسور، رویای ناهید، روز اروند، هامون/جنون رودابه، هزارههای البرز، برآبهای همیشه. چنان که شاعر در مقدمه شرح کرده است: «این نامها در فرهنگ ما هر یک نمود یا نمادی از آب نیز هست».
مقاله های این مجموعه در 9 بخش است: بخش اول قرآن پژوهی نام دارد و مشتمل بر چهارده مقاله؛ بخش دوم حافظ پژوهی است و شامل دو مقاله؛ بخش سوم در زمینه دین پژوهی است و شامل نه مقاله ؛بخش چهارم زبان و ادب نام دارد با شش مقاله؛ بخش پنجم یاد بزرگانی است که به جاودانگی پیوسته اند و میراث فرهنگی ارجمند یا کارنامه پرباری برای کشور ما باقی نهاده اند؛ بخش ششم نقد و نظر مشتمل بر شش نقد کتاب است و کتابها همه جدیدالانتشار؛ بخش هفتم در زمینه مسائل نشر است و دربردارنده پنج مقاله؛ بخش هشتم هنر پژوهی که شامل دو مقاله است و بخش آخر طنز است با سه مقاله
کتاب حاضر ناظر به کار دو گروه سنت گرا و نوگرا است و با نظر یکسان مولف به آنان فراهم شده است. برنامه ای که در دستور آن از یک طرف از بسیاری شاعران – حتی معاریف آنان – نام برده نشده و از طرف دیگر تاکید شده که حتی الامکان همه جوانب شعر معاصر – از تعریف شعر از نظر قدما تا تاریخ شعر امروز، انواع شعر سنتی و نو، حتی موج نو و مبانی آنها همراه با تحلیل نمونه های مختلف – مورد بحث و فحص قرار گیرد.
در این اثر، نگرش و دیدگاههای سهراب سپهری و فروغ فرخزاد که در آثارشان انعکاس یافته، بررسی شده است .برای این منظور، نگارنده شعر ((مسافر)) سهراب سپهری را برگزیده، ابتدا ساختار درونی و بیرونی آن را تشریح و سپس بنیانهای فکری و معرفتهای عرفانی، روان شناختی و تاریخی آن را بیان میکند .در بخش دوم نیز برای بررسی و تبیین نگاه فروغ فرخزاد به مجموعه هستی، منظومه ((ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد)) انتخاب و بعد از بازخوانی، ساختار آن شروع و بیان شده است.
شعر و اندیشه ادبی هوشنگ ایرانی دست کم به دو دلیل درخور بازنگری است. نخست اینکه شعر و نظرورزیهای ادبی او پیشگام همه جنبشهای شعری و انتقادی بعد از نیماست که به کلی با تجربه شعری و نظری نیما متفاوت است. تفاوت او نیز برخلاف هذیانگوییهای سرد و بیروح تندر کیا ذاتاً اصیل و عمیقاً نوآورانه است. دو دیگر این که نقد و بررسی شعر و آرا ادبی هوشنگ ایرانی در حکم چالش با مقولهای است که در هر دوره به شکلی نمود مییابد بی آن که مبانی نظری آن در انطباق با سنت، زبان و فرهنگ وارسی شود. در هر دو دوره نیز فضا کاملا دو قطبی است؛ گروهی طرفدارند و عدهای در پی نفی و افکار که این قلم نیز از زمره دومیهای به شمار میرود.