در طول تاريخ بسياري با انگيزه و شيوههاي متفاوتي اقدام به ترجمه قرآن كريم كردهاند. بررسي و نقد ترجمههاي پيشين و كشف توانمنديها و كاستيهاي احتمالي آنها به منظور دستيابي به ترجمهاي مطلوب از قرآن كريم همواره لازم و راهگشاست. در اين زمينه، مقاله حاضر به نقد و بررسي سه ترجمه شاخص قرآن به زبان آلماني توسط سالمون شوايگر، ديويد فريدريش مگرلين و فريدريش روكرت با تمركز بر سوره حمد پرداخته است. در اين پژوهش ضمن ارايه تاريخچهاي از ترجمه قرآن به زبان آلماني مشخص شد كه اوضاع و جو سياسي حاكم در شكلگيري ترجمههاي نخستين آلماني زبان قرآن و نيز، سير تكامل آنها از قرون وسطي به دوره روشنگري و بعد از آن، نقش اساسي داشته است. همچنين اغراض و انگيزههاي مترجمان در هر سده در اين شكلگيري بيتأثير نبودهاند. در بررسي ترجمههاي ذكرشده از لحاظ سبك و روش، امانتداري در برگردان ساختار نحوي و معنايي قرآن و يا اتخاذ شيوهاي علمي و دقيق به چشم نميخورد. نتايج بررسي ترجمههاي سوره حمد از دو جنبه روساخت و ژرفساخت نيز نشان ميدهد كه عدم تسلط مترجم به زبان عربي و نيز كمك نگرفتن از تفاسير معتبر اسلامي، منجر به كجفهميهاي اساسي در برگردان واژهها و مفاهيم قرآني شده است. نقاط قوت و ضعف حاصل از اين بررسي، راهكارهايي را براي ترجمه بهينه قرآن ارايه كرده است.
کتاب بدیع القرآن تالیف ابن ابی الاصبع مصری متوفای سال 656 ه. یکی از ارزشمندترین کتابهایی است که اعجاز قرآن کریم را از نظر بلاغت و شیوایی بیان که به "اعجاز بیانی" معروف است، مورد بررسی قرار داده، و حقا "ناتوانی بشر را از آوردن مثل قرآن" به ثبوت رسانیده است. مولف نه تنها اسلوبهای زیبا و بی مانند تعبیرهای قرآنی که مورد بررسی دانشمندان پیش از خود بوده، با دقت و امعان نظر بیان داشته، بلکه خود نیز تعداد 33 نوع از انواع بدیع قرآن را باداع نموده، و به آخر کتاب افزوده است. این کتاب را مقدمه ای از مصحح مرحوم"حفنی محمدشرف" زینت بخشیده است، مصحح در این مقدمه به نوبت خود آنچه در توان داشته در تبیین آغاز بحثهای بیانی قرآن کریم قرو نگذاشته و خلاصه ای از مراحل تحول و پیشرفت شناخت اعجاز بیانی را تقدیم داشته است.
ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن، اثر دكتر غلامرضا خسروى حسینى، ترجمهاى روان و گويا از كتاب «مفردات الفاظ القرآن»، راغب اصفهانى است. كتاب، با مقدمهاى پرمحتوا و نفيس آغاز مىشود كه در آن، مترجم، از تاريخ قرآن، آغاز تفسير قرآن، معانى و تفسير آيات قرآن در قرن اول، دوران تابعين و پايان قرن اول، قرن دوم هجرى، پايان دوره تفسير اسرائيليات و آغاز دوران عقلگزينى، سه نكته از استدلال توحيدى روايات از آيات قرآنى، قرن سوم و آغاز عظمت فكرى در معانى قرآن، قرآن و تأسيس علوم، علومى كه در قرآن ريشه دارد، سير تاريخى تفاسير واژههاى قرآنى و علماى آن علم تا عصر راغب و... سخن گفته است. دكتر خسروى حسینى، در بيان روش راغب اصفهانى، در نوشتن اين اثر، اينگونه مىنويسد: روش راغب در اين كتاب، بيان مدلول و معانى مفردات و الفاظ است؛ بهطورى كه هر مفسرى ناگزير از فهم آن است. راغب براى بيان معنى درست الفاظ، ابتدا، قرآن را ميزان قرار مىدهد و اگر لازم باشد از اشعار شعرا و اصطلاحات و عبارات متداول زبان، يارى مىجويد. معنى ريشهاى كلمات، سرآغاز هر واژهاى است و بعد از آن، عبارات مربوط به آن معنى اصلى را، به ترتيب تحوّل تدريجى تا جايى كه به معنى اوّلين آيه مورد استشهاد برسد، ذكر مىكند و گاهى بيست سطر در تغيير تدريجى واژه با ذكر اصطلاحات و تقسيمبندى معانى آنها مىنويسد تا به معناى زمان نزول وحى و آن آيه برسد، لغاتى كه معنايى مختلف و متغيّر نيافتهاند، بلافاصله بعد از واژه ذكر مىشوند؛ براى مثال، در ذيل واژه «بيت» مىگويد: اصل و ريشه واژه «بيت»، به معنى پناهگاه شبانه انسان است؛ چنانكه مىگويند: «بات»؛ يعنى شب را گذارند؛ همانطور كه براى روز مىگويند: «ظلّ بالنّهار»: روز را گذراند(در سايه). سپس به مسكن و جاى سكونت، بدون اعتبار و توجّه به شب، «بيت» گفته شده است. مترجم، در مورد سبب تكرار افعال«قيل» و «يقال» در متن عربى كتاب، اينگونه توضيح مىدهد: قصد راغب اين بوده كه نظر خود را با اقوال ديگران درنياميزد و حفظ امانت ادبى و علمیكرده باشد و هم اينكه براى ساير نويسندگان چنين روشى سرمشق قرار گيرد و نيز بفهماند كه از نظرات ديگران كاملا غافل نبوده، بلكه كاملا به كتابها و آراى گذشتگان تا زمان خويش واقف بوده و اشراف داشته است و... تكرار عبارات «قوله تعالى» يا «قال تعالى» يا «قال عزّ و جلّ» كه از اواسط كتاب، بهصورت «قوله» يا «قال» نوشته شده، براى اين است كه او در برابر كلام خدا و آيات او، نهایت خشيت و خضوع را داشته و اين حالت، در سرآغاز كتابش و استدعایش از اللّه، بهخوبى روشن است.
در ترجمه و پژوهش حاضر، ادبیات زبان آلمانی برای دانشجویان و علاقهمندان معرفی میشود .بخشی از مهمترین مباحث کتاب بدین قرار است :ادبیات ژرمنی قدیم، ادبیات قرون وسطی ( 1500 1050م)، ادبیات آلمانی امروز شامل :دوران رفرماسیون، عصر باروک، عصر روشنگری، عصر طوفان و طغیان، کلاسیک و ایمار، بین کلاسیک و رمانتیک، رمانتیک آلمان، از دوران گوته تا رئالیسم، شعر، نمایش، رمان، داستان، ناتورالیسم و ادبیات در آستانه قرن جدید، ادبیات قرن بیستم (اکسپرسیونیسم 1925 : 1910م، ادبیات سالهای بیست)، نویسندگان آلمانی زبان بعد از سال 1945م، ادبیات جمهوری دموکراتیک آلمان، ادبیات اتریش از سال 1945م به بعد، ادبیات بخش آلمانی زبان سوئیس بعد از سال 1945م، معرفی 13نویسنده آلمانی زبان معاصر .در پایان کتاب جدول همزمانی وقایع تاریخی و آثار ادبی، ادبیات و انواع ادبی و منابع فارسی و آلمانی آمده است.
قرآن به عنوان مهمترین منبع دینی مسلمانان، همواره کانون توجه دانشوران مسلمان و غیرمسلمان بوده است و تاکنون مترجمان بسیاری، با اهداف و اغراض متفاوت، دست به ترجمه آن زدهاند. در مقاله حاضر، ضمن بیان عقاید و اهداف فرقه قادیانیه، یکی از ترجمههای آلمانی قرآن این جنبش را که تحت نظارت میرزا بشیرالدین محمود احمد، خلیفه دوم فرقه قادیانیه، صورت گرفته است، مورد نقد و بررسی قرار میگیرد. نتایج این بررسی نشان میدهد که مترجم با وجود تسلط به زبان عربی و حفظ امانتداری در برگردان واژهها، از طریق مقدمهای طویل و نیز عنوان سوره، افکار و عقاید خویش را به خواننده تحمیل کرده است. در بررسی ترجمه آیات قرآن که با استناد به سوره حمد انجام شده، راهکارهایی برای ترجمه بهتر قرآن ارائه گردیده است.