کتابخانه مجازی ادبیات

فعل مرکب بحث‌انگیزترین موضوع در دستور زبان فارسی است و دستوریان درباره آن بحث‌های بسیار کرده و نظرات متفاوت و حتی متضادی داده‌اند و اکثر در تشخیص فعل مرکب دچار سردرگمی شده‌اند و بسیاری از آنچه فعل مرکب یا مصدر مرکب مثال آورده‌اند فعل مرکب نیست، مثل: سوگند خوردن که سوگند مفعول است، باز هم همان سوگند را خورد. یا مسند است مانند ترش شدن به معنی ترشیدن که ترش مسند است.

مقاله حاضر، به معرفي و بررسي رديف‌هاي فعلي موجود در سه دفتر نخست مثنوي اختصاص دارد. اين منظومه مفصل و جامع عرفاني، از عالي‌ترين نمونه‌هاي شعر عرفاني فارسي و منشا تقليد و ايجاد اثرهاي فراوان در قرن‌هاي بعد بشمار مي‌رود. در اين مجال ابتدا فعل و مقوله‌هايي نظير ماده‌هاي اصلي و جعلي و در نهايت اقسام افعالي که در قالب رديف آمده است، با ذکر نمونه‌هايي معرفي خواهد شد.

«رساله قشیریه» از کتب معتبر صوفیه در قرن پنجم است که زین‌الاسلام ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن بن عبدالملک بن طلحة بن محمد قشیری در 437 هـ.ق نوشته است. هر چند که امام قشیری پیش از هجویری وفات یافته است، با این وجود جامع‌ترین و معتبرترین کتابی است که از قدما در باب تصوف بر جای مانده است. رساله قشیریه نامه یا پیامی است که قشیری به صوفیان شهرهای اسلامی فرستاده است و آن را در سال 437 هـ. آغاز کرده و در 438 هـ. به پایان رسانده است. این کتاب دربرگیرنده پنج فصل است که در فصل اول آن شرح احوال و آثار قشیری، استادان و شاگردان وی بررسی شده، در دوم مباحث دستوری و زبانی کتاب در سه بخش مورد بحث قرار گرفته، در فصل سوم ضمن برگردان اشعار عربی رساله به فارسی از گویندگان آن اشعار هم سخن به میان آمده، در فصل چهارم احادیث شریف نبوی و احیاناً احادیث قدسی با ذکر مآخذ آنها جای گرفته و در آخرین فصل شخصیت‌های ذکرشده در رساله که بیش از 560 نفرند، در صورت امکان معرفی شده‌اند.

تدوین واژه‌نامه‌های گیلکی سابقه نسبتا طولانی دارد. اولین کوشش موفق در این زمینه، فرهنگ گیلکی از منوچهر ستوده است که در سال 1332 خورشیدی به همت انجمن ایران‌شناسی، به چاپ رسید. بعد از این کتاب، گام‌های مهمی در تألیف واژه‌نامه‌های گیلکی برداشته شد که خوشبختانه برخی از آنها به زیور طبع نیز آراسته شده‌اند. از جمله این آثار می‌توان واژه‌نامه گویش گیلکی، فرهنگ گیل و دیلم، ویژگی‌های دستوری و فرهنگ واژه‌های گیلکی را نام برد. گلیه‌گب، بی‌تردید مفصل‌ترین فرهنگ‌نامه‌ای است که تا کنون درباره گویش گیلکی نوشته شده و به شکل منقح‌تری روانه بازار شده است. مولف فاضل آن، آقای فریدون نوزاد، خود، از محققان برجسته گیلانی است. این واژه‌نامه به گویش گفتاری و نوشتاری مردم رشت و پیرامون آن اختصاص دارد.