مکاتیب فارسی غزالی، مجموعه نامههایی است که امام محمد غزالی به اشخاص برجسته مانند امیران و وزیران یا علما نگاشته است و در آنها نکات مهم زندگی را گوشزد نموده است. از این مکاتیب فارسی غزالی یک عده چون حاوی اصول عقاید اوست و در دفاع از آنها و تقریر مقالات خاص وی نگاشته شده، کمال اهمیت را دارد و بعضی دیگر که خطاب به پادشاه عصر و وزرا و امرا و علمای آن ایام است متضمن فواید تاریخی است چنانکه به وسیله آنها میتوان بعضی نکات مهم درباره ترجمه حال خود غزالی و تاریخ آن زمان را روشن کرد. در ضمیمه این طبع نیز نامه مفصلی آمده از غزالی در جواب سؤال یکی از شاگردان خود که در هیچ یک از نسخههای خطی این کتاب موجود نیست و مصحح آن را از حاشیه یکی از نسخ برداشته کرده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
«لُغَتِ فُرس» یا فرهنگ اسدی نام واژهنامه مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سده پنجم هجری آن را تألیف کردهاست. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران میآورد. ترتیب واژههای این واژهنامه بر پایه حرف آخر آنها است. اسدی همانگونه که خود گفته، این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسیزبان سرزمینهای غربی ایران که با برخی از واژههای بهکاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. این کتاب کهنترین لغتنامه فارسی است که در قرن پنجم قمری تألیف گردیده است. آنچه درباره این کتاب قابل توجه است، این است که دستهبندی لغات در این کتاب به شیوهای است که نشان میدهد هدف از تألیف آن راهنمایی شاعران بوده تا اگر در قافیه شعر محتاج کلمهای شدند و معنی آن را ندانستند، در این کتاب بیابند و استفاده نمایند.
کتاب السیره الفلسفیه مشتمل بر بیان سیرت و روش فیلسوفان و دفاع از طریقه ی زندگی علمی و عملی شخصی زکریای رازی است. رازی در کتاب خویش از روش و سیرت علمی خود دفاع کرده و بر این باور است رساله ی سیرت فلسفی پاسخی روشن است به کسانی که دانشمندان را فقط به خاطر آنکه از امکانات مادی حاکمان استفاده کرده و رساله ای را به نام آنان کرده اند. رازى در اين كتاب نه تنها از روش و سيرت علمى خود دفاع كرده، بلكه نشان داده است كه روش عادلانه و سيرت فاضلانه دانشمندان و فيلسوفان در برابر اربابان قدرت و خداوندان مال و مكنت چگونه بايد باشد و رساله سيرت فلسفى، پاسخى گوياست به كسانى كه بزرگان و دانشمندان بزرگ را فقط بهخاطر آنكه از امكانات مادى اميران و حاكمان استفاده كرده و كتاب يا رسالهاى را به نام آنان كردهاند، تشنيع مىكنند. موضوع كتاب، چنانكه ظاهر عنوان آن مىنمايد، تنها شرح آراى اخلاقى محمد بن زكرياى رازى نيست، بلكه اهميت خاص آن از اين بابت است كه رازى در آن از شخص خود گفتگو مىكند و از سيره خويش و پسنديده بودن آن مدافعه مىنمايد؛ چه اين دانشمند حكيم پس از رسيدن به مراحل شيخوخيت، كسانى را ديده است كه منكر مقام فلسفى او بوده و سيره اخلاقى او را مورد سرزنش و انتقاد قرار مىدادهاند.....
این کتاب که با نام «کلیات جغرافیا» برای محصلین سال چهارم متوسطه نگاشته شده، در ترتیب و تألیف آن کوشیده شده روش علمی جدید جغرافیا مرعی باشد و رؤوس مسائل کلی این علم در آن بیان شود. در این کتاب ابتدا تاریخ اکتشافات جغرافیایی عنی اینکه هر نقطه از نقاط زمین در چه تاریخی معلوم متمدنین گردیده و چه اقوام و مردمانی در راه شناساندن آن رنج برده و چگونه باحوال راهها و بلاد معرفت حاصل شده و بین ملل مختلف ارتباط و رفتوآمد و دادوستد برقرار گشته است، بیان شده است. در ادامه تاریخ علم جغرافیا یعنی شرح ترقیات این علم از لحاظ مظع مقدمات علمی جغرافیا و تکمیل نقشهبرداری و نقشهکشی و تألیف کتب جغرافیایی تبیین شده است.