با مطالعه و بررسی کم و کیف پیدایش انقلابها و تحولات در دنیا و آزادیهایی که ملتهای ستمدیده در مقاطع مختلف، به دست آوردهاند، به این نتیجه میرسیم که نقش مطبوعات در ایجاد دگرگونیها و کسب آزادیهای اجتماعی و فردی و پاسداری از دستاوردهای آنها، بس مهم و تعیینکننده بوده است. یکی از آن جراید تاریخساز، روزنامه پرمفهوم و پرآوازه «ملانصرالدین» است که یکصد سال پیش در سال 1906 میلادی، در روزگاری پرتبوتاب، در آن سوی ارس، اظهار وجود نمود و از همان شماره اول، با انتخاب روشهای مردمی و تاکتیکهای انقلابی، توانست به اعماق وجود تودههای مردم زحمتکش و ستمدیده نفوذ کند و چنان شور و شر راه بیندازد که تمام عوامل بازدارنده جوامع آن عصر، با همه توان کمر به نابودی آن ببندند. میرزاجلیل محمدقلیزاده صاحب این نشریه، رجل برجسته ادبی ـ اجتماعی تاریخ معاصر آذربایجان که نام نامیش، روزنامه ملانصرالدین را تداعی میکند، یکی از چهرههای پیشگام و از راهبران اندیشه مترقی فرهنگ آذربایجان به شمار میرود. این مرد متفکر و انقلابی که آوازهاش از مرزهای آذربایجان فراتر رفته و در سراسر آسیا و اروپا گسترش یافته است، با تلاش شبانهروزی و با بهکارگیری ذوق، مهارت و استعداد خود توانسته است با ایجاد شیوه نوین طنز، در روزنامهنگاری و پایهگذاری مکتب رئالیسم انتقادی، تحولات شگرفی را نهتنها در هر دو سوی ارس، بلکه در اغلب سرزمینهای خاور نزدیک و میانه به وجود بیاورد و به همین علت، یاد و خاطرهاش در تاریخ این سرزمینها ابدی گشته است. در این کتاب افزون بر پرداختن به داستان نشر ملانصرالدین در تبریز، این ارگان انقلابی و دستاندرکاران مبارز آن و چگونگی تأثیرگذاری و خدمات آن نسبت به میهنمان شناسانده شده است.
آنچه در این کتاب میخوانید نخست به صورت چهل و چهار مقاله از 27 بهمن 1343تا 19 اردیبهت 1344 شمسی در روزنامه یومیه صبح آژنگ چاپ تهران انتشار یافت، و اکنون پس از تجدیدنظر و گروه بندی مطالب در اختیار شما قررار می گیرد، قسمت هایی از آنچه در روزنامه آژنگ به چاپ می رسید به طور منظم در بولتن اکوآف ایران در تهران به زبان انگلیسی منعکس می گردد.
بررسی مطبوعات هر دوره بهترین وسیله و روش شناخت مسائل جاری و اوضاع سیاسی – اجتماعی آن دوره است. مورخین و محققین برای تعبیر و تفسیرهای مورد نیاز خود طبعا وسیله ای ارزشمندتر از مطبوعات منتشره در هریک از مقاطع مورد بررسی نمی شناسند و از نظر بررسی جهشهای فکری و تغییرات جامعه شناسی نیز جز توسل به مطبوعات دوره مورد نظر روشی که منطقی تر و قابل قبول تر باشد نمی توان ارائه داد. برای نیل به این مقصود نیز ابتدا باید شرایط کار فراهم باشد و دو مساله پراهمیت برای بهره برداری از مطبوعات هر دوره یعنی: دسترسی به مطبوعاتش، و در اختیار داشتن فهرست راهنمای آنها باید مورد توجه قرار گیرد. که اولی از طریق آرشیوهای غنی کتابخانه های ملی و عمومی، و دومی با انتشار فهرستهای جامع برای راهنمایی مشتاقان بررسی مطبوعات گذشته قابل تحقق است. ولی اینکه در دو مورد فوق الذکر تا چه حد تسهیلات دلخواه برای ما فراهم است باید گفت: در هر دو مورد متاسفانه کاستیهایی وجود د ارد که بخصوص این مساله درباره مطبوعات پس از شهریور 1320 چشمگیرتر است. مشکلات عمده ای نیز که در این قضیه خودنمایی می کند. یکی در هم ریختگی و پراکندگی آرشیو مطبوعات در کتابخانه های ایران است و دیگری نبودن هیچگونه فهرست راهنمای کامل برای استفاده از مطبوعات منتشره در دوران مذکور...
کتاب مشاهیر آذربایجان اثری به قلم صمد سرداری نیا است. گرچه وقتی صحبت از مشاهیر آذربایجان می شود بلافاصله نام استاد شهریار به یاد می آید اما افراد مشهور این دیار، کم نیستند. نویسنده در این اثر با ذکر نام مشاهیر دیگر این دیار سعی بر ماندگار کردن نام و یاد آنان داشته تا بلکه بتوان قدری از زحمات آنان را جبران نمود. جلد دوم این مجموعه شرح احوال و مبارزات انقلابی و مجاهدات علمی-فرهنگی چند تن دیگر از رجال پیشگام و نام آور این مرز و بوم را در بردارد
کتاب مشاهیر آذربایجان اثری به قلم صمد سرداری نیا است. گرچه وقتی صحبت از مشاهیر آذربایجان می شود بلافاصله نام استاد شهریار به یاد می آید اما افراد مشهور این دیار، کم نیستند. نویسنده در این اثر با ذکر نام مشاهیر دیگر این دیار سعی بر ماندگار کردن نام و یاد آنان داشته تا بلکه بتوان قدری از زحمات آنان را جبران نمود.