این کتاب چنان که از عنوان طولانیاش برمیآید، علاوه بر داشتن مجموعهای از واژههای گویش دشتستانی، ریشهشناسی و نیز برابرهای آن واژهها را در دو گویش لاری و لکی نیز در بر دارد. مؤلف در یادداشتی با عنوان «سخن نگارنده»، پس از ذکر نکاتی درباره سرچشمههای گفتاری و نوشتاری زبان و ادب پارسی، اهمیت شناسایی گویشها و نیز وصف دشتستان، «اهمیت بررسی گویشهای کشور، به ویژه گویش دشتستانی به دلیل نگهداری بسیاری از واژگان و شاختارهای کهنسال زبان پارسی» را «بهانهای برای انجام این کار مهم» دانسته و افزوده است: در این پژوهش نخست به گونهای فشرده درباره جغرافیا، پیشینه تاریخی، یادگارهای باستانی، کیشها و آیینها، بازیها و سپس ویژگی دستوری و تحولآوایی و ویژگی واک و واکه در این گویش سخن میرود.
در این کتابپژوهی، دو بخش مهم به تفصیل مورد بررسی قرار گرفتهاند: «کتاب و نویسندگی» و «کتابها و نویسندگان». در بخش اول کتاب، به مسائلی متنوع در زمینه ادبیات و نویسندگی پرداخته شده است. این موارد شامل ادبیات ارتجالی و چگونگی پیشرفت از بیشترنویسی به بهترنویسی، حقوق و نقش خواننده در فرایند خلق کتاب، اهمیت یک کتاب استاندارد، ادبیات لافزنی و اثرات منفی آن بر کیفیت ادبیات، مسئله حشو قبیح و تأثیر آن در افت ارزش ادبی یک اثر، و مسائل دیگری از این دست هستند. بخش دوم کتاب به نقد و معرفی چند کتاب مهم میپردازد. این کتب شامل عناوینی همچون "دانشنامهی امام علی (ع)"، "دانشنامهی امامت به گزارش اهل سنت"، "ترجمهی الحیاه"، "دایرهالمعارف تشیّع"، "فرهنگ شاعران زبان پارسی" و "نهجالبلاغهی الثّانی" هستند. در این بخش، کتب مذکور نقد و بررسی شده و معرفی شدهاند تا خوانندگان با آثار مهمی که در زمینه مذهب و ادبیات وجود دارند، آشنا شوند. این کتابپژوهی به تأکید بر اهمیت کتاب و نویسندگی در فرهنگ و ادب فارسی ارائه شده و به دنبال افزایش آگاهی و دانش خوانندگان در این زمینه میباشد.
گرچه گویش سبزواری یکی از لهجههای فارسی دری است و سالیان دراز شلاق زبانهای ناهماهنگی چون زبان ترکی، مغولی، عربی و ... را بر شانه خود تحمل کرده و امروزه در قسمت نسبتا وسیعی از خاک ایران تکلم میشود، هرگز نمیتوان آن را از لهجههای دیگر زبان فارسی برتر دانست. وقتی از گویش سبزواری سخن گفته میشود و اختصاصات دستوری یا واژههای آن بررسی میشود، نباید این تصور پیش آید که با یک گویش صددرصد ثابت سروکار داریم و بین افراد مختلفی که با آن گویش تکلم میکنند، وحدت کلمه و لفظ برقرار است. در این کتاب لغات و اصطلاحات گویش سبزواری با شواهدی از اشعار محلی این شهرستان گردآوری شده است.