هر دانشی، بر اساس موضوع، مسئله، غایت و هدفی که دارد، نیازمند روشی ویژه در عرصه پژوهش است. این روش ویژه سبب میشود که پژوهشگر آسانتر و به شکل عملیتر به هدف پژوهش برسد. نگاهی گذرا به پژوهشهای ادبیات تطبیقی در ایران بیانگر این واقعیت است که ویژگی مشترک بیشتر آنها دور بودن از مبانی روشمند پژوهش در عرصه ادبیات تطبیقی است. از اینرو، ساختار و نتیجه بیشتر این پژوهشها نیز غیرعلمی، نادرست و مبهم است. بر اساس یافتههای این جستار، چالشهای اساسی روش پژوهش در حوزه مطالعات تطبیقی ادبیات عربی و فارسی عبارتانداز: عدمآشنایی با نظریههای جدید، نادیده گرفتن ماهیت بینارشتهای ادبیات تطبیقی، کلیگویی، سطحینگری و شتابزدگی، نامشخصبودن هدف پژوهش و وارد شدن افراد غیرمتخصص به عرصه پژوهش و نظریهپردازی در قلمرو ادبیات تطبیقی. از اینرو، بیان اهمیت نظریه و جایگاه روش تحقیق در پژوهشهای تطبیقی ادبیات عربی و فارسی و برشمردن چالش های آن هدف اساسی این پژوهش است.
علوم بلاغی که در آغاز با تامل و تدبر در قرآن، حدیث و اشعار عربی پدید آمدند، سه علم معانی، بیان و بدیع را دربرمی گیرند. معانی و بیان زیر ساخت بلاغت هستند و بدیع به ظاهر آن توجه می کند. کتاب حاضر مشتمل بر اصول و فوائد علوم بلاغت و توابع آن با ذکر شواهد و مثال های فارسی و عربی است. محمدخلیل رجائی این اثر را در یک مقدمه در فصاحت و بلاغت و سه بخش علم معانی، علم بیان و علم بدیع تالیف کرده است. مسائل علم معانی چون اسناد خبری، احوال مسنداليه و مسند، احوال متعلقات فعل، قصر و حصر، وصل و فصل، ايجاز و اطناب و مساوات در بخش اول مورد بررسی قرار گرفته اند. در بخش دوم به تحليل مسائل علم بيان و مقاصد آن، تشبيه، استعاره، مجاز مرسل و كنايه پرداخته می شود و بررسی علم بديع و انواع آرايه های لفظی و معنوی در بخش سوم صورت می پذیرد. این کتاب در سال 1353 توسط انتشارات دانشگاه شیراز در دسترس علاقمندان قرار گرفت.
حاجی میرزا محمدحسین قریب (1222-1305 شمسی) از استادان فقه و اصول، عالم به علوم دینی، ادب فارسی و عربی، ملقب به شمس العلما و متخلص به ربانی بود. شمس العلما به واسطه دو کتاب ارزشمند ابدع البدایع و قطوف الربیع شناخته می شود که هر دو از بهترین منابع شناخت علوم فصاحت، بلاغت و صنایع ادبی محسوب می شوند. نگارش ابدع البدایع مصادف با نهضت مشروطیت بوده است و ذکر صنایعی که در کتب قدیم تر به آنها اشاره ای نشده، شواهدی از شعر فارسی برای صنایع بدیعی و توجه به ویژگیهای لفظی قرآن کریم از ویژگی های این کتاب به شمار می رود. کتاب حاضر که از حیث جامعیت صنایع بدیعی و تعدد و تنوع شواهد اهمیت بسیاری دارد، به اهتمام حسین جعفری و با مقدمه ای از جلیل تجیل در سال 1377 توسط انتشارات احرار در دسترس علاقمندان قرار گرفت.
متنبي و سنايي دو شعر بزرگ ادبيات عرب و ادبيات فارسي هستند که هر دو به حکمت و اندرز شهرت دارند. حکمت، در شعر اين دو شاعر از بسامد بالايي برخوردار است و يکي از مضمونهاي اصلي شعر آنها به شمار ميرود. يافته اساسي اين پژوهش آن است که فرهنگ اسلامي و آموزههاي آن و کتب ديني به ويژه قرآن و نهج البلاغه، حکمت ايران باستان و حکمت عربي کهن، الهامات شعري و فلسفه يونان از منابع حکمت در شعر اين دو شاعر به ويژه در شعر متنبي است. نگارندگان در اين گفتار بر اين باورند که سنايي به علت آگاهي گسترده از فرهنگ و ادبيات عرب، در برخي از مضمونهاي حکمتآميز از متنبي تاثير پذيرفته است. افزون بر اين، در برخي از مضمونهاي حکمتآميز اين دو، همگونيهايي وجود دارد که بيشتر از باب توارد خاطر و تجربههاي شعري هستند. همچنين برخي از اين حکمتها ريشه در فرهنگ ايراني، اسلامي و يوناني دارند. اين پژوهش بر آن است تا بر پايه مکتب فرانسوي ادبيات تطبيقي به بررسي همگونيها و ناهمگونيهاي مضامين حکمتآميز موجود در شعر اين دو شاعر و احيانا تاثيرپذيري سنايي از متنبي بپردازد.
هنگامیکه دانش ادبیات تطبیقی، مرزهای اروپا را درنوردید و به سرزمین¬های عربی راه یافت، موضعگیری¬های متفاوت و بعضاً متناقضی از سوی ناقدان عرب در برابر آن مطرح شد؛ برخی با استقبال از ادبیات تطبیقی، آن را روزنه¬ای برای تقویت فرهنگ و ادبیات ملی و ابزاری برای گفتوگو، دوستی، فهمیدن و شناخت دیگران و... دانسته و گروهی دیگر با نگاه تردید و اتهام به آن نگریسته و بر این باورند که «اروپامحوریِ» مکتب¬های ادبیات تطبیقی و پیوند آن با «ناسیونالیسم» و «امپریالیسم» غرب، کوششی برای غربینمودن اندیشه¬های عربی ـ اسلامی و آغازی برای استعمار نوین (فرهنگی) از سوی اروپاییان است. این پژوهش نظری، بر آن است تا با بهره¬گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی به مرور موشکافانه و تحلیل دیدگاههای انتقادی گروه دوم بپردازد. یافته اساسی آن نیز در این نکته است که این گروه ناقدان از زاویه هویت و فرهنگ به نقد و آسیب¬شناسی ادبیات تطبیقی پرداخته و بر این عقیده هستند که ادبیات تطبیقی دچار اروپامحوری و نژادپرستی فرهنگی است.