کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب حاضر نخستین شرحی است که بر غزلهای علامه اقبال نوشته می شود. این غزلها از میان آثار متعدد علامه جمع آوری و با ترتیب الفبائی تدوین شده است. غزلهای اقبال بیشتر به سبکی سروده شده که در شعر کهن فارسی به "عراقی" معروف است، مضامین غزلهای او آمیزه ای است از اندیشه های عرفانی و اجتماعی و سیاسی که در آنها سعی می شود به انسان شرقی از خود بیگانه و ناامید و به کنج یاس خزیده امید و اطمینان داده شود. تا بداند که وجود دارد و اگر دستی بر آورد به اهدافش می رسد؛ صاحب فرهنگ برتر است و باید آرزو یا به اصطلاح اقبال، مدعا را در خود پرورش دهد که اگر از این دو تهی شود، مرده ای بیش نخواهد بود. اقبال شعر خود را در خدمت به عقاید فلسفی و دینی خود که سخت بدان پایبند بود قرار داد. او موضوعاتی را که کاملا با روح غزل بیگانه اند چنان با مهارت در حریر آبی تغزل می پیچد که نه تنها نامتعارف جلوه نمی کند بلکه خواننده را به یاد شعرای چیره دست ادب فارسی می اندازد. شاید از هیمن روست که برخی از اقبال شناسان شعر او را از نظر زیبایی ظاهری و معنوی کم از سروده های حافظ و مولوی ندانسته اند.

در مجموعه حاضر دو کتاب از مرحوم سید غلامرضا سعیدی در یک مجلد به چاپ رسیده است .نخستین کتاب ترجمه‌ای است از کتاب "مفخر شرق، سید جمال‌الدین اسدآبادی "نوشته "دکتر احمد امین "که نخستین بار در سال 1354به چاپ رسیده است .کتاب با یادداشتی از آقای سید هادی خسروشاهی درباره استاد سعیدی آغاز می‌شود و در پی آن این مباحث فراهم می‌آید :مفخر شرق، حرکت اصلاحی سید جمال‌الدین در مصر، سید جمال‌الدین در هند، سید جمال‌الدین در پاریس، سید در روسیه، سید در استانبول، دیدگاه‌ها و خاطره‌های اندیشمندان و صاحب نظران درباره سید جمال‌الدین .کتاب دوم که "اندیشه‌های اقبال لاهوری " عنوان گرفته تحقیقی است درباره اقبال لاهوری که با این مباحث تدوین شده است : اندیشه اقبال در ایران، آشنایی با آکادمی اقبال، شرح زندگی و ترجمه احوال، اقبال شاعر، اقبال متفکر، اقبال مسلمان، اقبال معمار پاکستان، اقبال در خارج از هند و پاکستان، احیای فکر دینی در اسلام، روح فرهنگ اسلام، هدف‌های تعلیم و تربیت اسلامی از نظر اقبال، زنده بودن و زنده ماندن، ماهیت و اهمیت فلسفه اقبال، و خطابه‌ای که کشوری را به وجود آورد .کتاب با گفت و گویی میان گردآورنده و مرحوم سعیدی در باب اقبال به پایان می‌رسد .

مطالب متنوع و مفیدی که کتاب «گلستان» در مضامین به‌هم آمیخته نثر و نظم و با همراه داشتن آیات قرآنی، روایات، ضرب‌المثل‌ها و کلمات قصار در شیواترین و زیباترین قالب بیان کرده است، نکات آموزنده‌ای است که گذر زمان گرد کهنگی بر آن نمی‌نشاند و جان تشنۀ انسان‌ها در هر زمانی آن را می‌پذیرد و سیراب می‌شود. یکی از مهم‌ترین شرح‌هایی که برای گلستان نوشته شده، «خیابان گلستان» اثر سراج‌الدین علی‌خان آروز است. او که از نقادان، شاعران، تذکره‌نویسان و فرهنگ‌نویسان بزرگ و صاحب‌نام قرن دوازدهم هجری در شبه قاره است، با صلاحیت و مهارت لازم به نگارش این شرح پرداخته و از برخی فرهنگ‌ها و شروح معتبر از قبیل مدار الافاضل، صراح من الصحاح و فرهنگ رشیدی نیز استفاده کرده است. افزون بر این ضمن استفاده از دو شرح نورالله احراری و ملا سعدی تتوی بر گلستان، آنها را مورد انتقاد و بررسی نیز قرار داده است.

بررسی انتقادی و عالمانه اسباب و انگیزه های پیدایش انقلاب مشروطه و موانع و انحرافات حرکت آزادی خواهی از منظر ادبیات با استفاده از تحلیل آثار ادبی موضوع این کتاب را تشکیل می دهد. دکتر مهر نور محمد خان استاد دانشگاه زبان های نوین اسلام آباد در نوشتن رساله دکترای خود، از روش علمی، رعایت اصول نگارشی و منابع معتبر و مستند بهره برده و در هفت فصل به بررسی فکر آزادی در ادبیات مشروطه پرداخته است. آزادی فکر و مقام آن در پیشرفت جامعه، چگونگی پیدایش فکر آزادی در ایران،‌ فکر آزادی در ادبیات پیش از مشروطه،‌ انقلاب مشروطه محصول ادبیات آزادی خواهی، فکر آزادی به عنوان محصول مشروطیت، ادبیات در عصر مشروطیت و بازتاب افکار آزادی خواهی در ادبیات مشروطیت مطالب فصول این کتاب را تشکیل می دهند. نمونه هایی از شعر آزادی خواهان آورده شده و برخی از نویسندگان این دوره نیز معرفی شده اند. این رساله به همت مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان در سال 1383 ش به طبع رسید.