کتابخانه مجازی ادبیات

درباره ساخت‌گرایی و جایگاه آن در نقد ادبی، کتاب‌ها و مقالات بسیاری نوشته شده است. در این نوشتار نویسنده کوشیده با پرهیز از ورود به مسائل جزئی و حاشیه‌ای و با تأکید بر ساده‌سازی مطالب، ساخت‌گرایی در نقد ادبی را با تکیه بر جنبه‌های عملی آن اندکی روشن‌تر بازگو کند.

زبان مهم‌ترین رفتار فرهنگی و پیچیده‌ترین رفتار شناختی است. وسیله بیان اندیشه و حفظ و انتقال ارزنده‌ترین دستاوردهای آن در جوامع انسانی است. ارتباط اجتماعی در کامل‌ترین شکل خود تنها از راه زبان صورت می‌گیرد. این کتاب دربرگیرنده اطلاعات متنوعی درباره زبان است که در آنها از یافته‌های دانش‌هایی مانند زیست‌شناسی، ارتباط‌شناسی، روان‌شناسی بالینی، روان‌شناسی تربیتی و زبان‌شناسی استفاده شده است؛ بنابراین شناختی است چندوجهی از زبان که در آن میزان اطلاعات جنبی درباره زبان، هم‌سنگ اطلاعات زبان‌شناختی است؛ یعنی به همان میزان که از مهارت‌ها و کارکردهای زبان با خاستگاه و سطوح آن بحث شده، به آسیب‌شناسی و آموزش زبان و نیز ارتباط آن با فرایندهای عالی ذهن توجه شده است.

در ورود مطالعات بینامتنی به هنر، توجه برخی اندیشمندان بینامتنیت در تحلیل‌های بینامتنی از مطالعات ژرار ژنت به سازکارهای مختلف متن جلب شده است. ژنت با طرح ترامتنیت پنج قسم از این روابط را پیش روی تحلیلگران متن گذاشت. این مطالعات به مروز زمان به سینما نیز راه یافت. هدف این مقاله، بررسی ابرمتن‌ها و پیرامتن‌ها ـ دو جزء ترامتنیت ـ در سینمای ایران است. در مواجهه با برگرفته‌های سینمای درخواهیم یافت که یک متن فیلمی از متون دیگر ـ چه ادبی، چه دیگر متون ـ به صورت‌های مختلف برمی‌گیرد. یکی از مسائل این پزوهش، شناخت انواع برگرفته‌ها سینمایی و ویژگی‌های آنهاست. در روابط پیرامتنی، متنی در آستانه متنی دیگر قرار می‌گیرد و به نظر می‌رسد نسبت آن با زمان اکران مهم‌ترین مسئله در این رابطه است. هدفی که در کنار این مسائل دنبال می شود، معرفی الگویی از روابط بینامتنی است که انواع این برگرفته‌ها و روابط زمانی پیرامتنی را در سینمای ایران مشخص کند. برای رسیدن به مناسبات ابرمتنی و پیرامتنی در سینمای ایران، برخی فیلم‌های سینمای ایران در دو دهه 1370 و 1380 بررسی شده است.

این مقاله براساس گفتمان کتاب چهل نامه کوتاه به همسرم، از نادر ابراهیمی با رویکرد نشانه ـ معنا شناسی نگاشته شده است. چنین رویکردی با نشانه‌ها به صورت منفرد سروکار ندارد، بلکه هر نشانه در تعامل با مجموعه‌ای از نشانه‌ها قرار گرفته و این تعامل جریان معناسازی گفتمان را رقم می‌زند. موضع اصلی در این نگرش این است که نشانه و معنا هیچ کدام به تنهایی کارآیی ندارند. همان‌گونه که نشانه به حضور معنا هویت می‌بخشد، معنا نیز حضور نشانه را تقویت می‌کند. نکته مهم این است که نشانه‌ها در فرآیندی تعاملی به معناآفرینی منجر می‌شوند. نظام‌های گفتمانی که چنین نشانه‌هایی را در خود می‌پرورانند پویا و دارای معناهایی از پیش تعیین نشده هستند. تداوم معنا در این گفتمان‌ها تابع چه کارکردهایی است ؟ اعتقاد ما بر این است که تداوم معنا در چهل نامه‌ به همسرم تابع کارکردهای حافظه‌ای، ‌واسطه‌ای و جسمانه‌‌ای است. اما این کارکردها همواره از ویژگی‌هایی تنشی، عاطفی زیبایی‌شناختی و نمودی برخوردارند. نقش این ویژگی‌ها در تداوم معنا چیست ؟ هدف اصلی این پژوهش بررسی کارکردهای نشانه ـ معنایی است که سبب تداوم معنا در گفتمان مورد نظر می‌گردند. همچنین این پژوهش نشان خواهد داد که مطالعه معنا بدون در نظر گرفتن همه‌ ابعاد گفتمانی که جریان معناسازی در آنها شکل می‌گیرد، غیرممکن خواهد بود.