کتابخانه مجازی ادبیات

فرهنگ ‏نویسی کاری دقیق، صبرآزما، پرزحمت و پیچیده به شمار می ‏آید؛ ولی فرهنگ ‏نویسان فارسی در هند با دلایل گوناگون همت بدان گماشته‏ اند و در این کار سترگ نامهای پرآوازه را برای خودشان حفظ نموده ‏اند. در رگ‏ویدا آمده است: «نیاکان پارسیها با هندیان پیوند و ارتباط داشتند.» پرفسور مکس میلر(MILLER) عقیده داشته است که: «نیاکان پارسیهای نخستین درهندوستان زندگی می‏کردند و پس از آن به ایران و قندهار هجرت کردند.»

کتاب «فرهنگ فارسی مدرسه‌ی سپهسالار» با تصحیح دکتر علی اشرف صادقی، از روی نسخه‌ی منحصر به فرد در کتابخانه مدرسه‌ی عالی سپهسالار (مطهری) منتشر شده است. از این فرهنگ، تحت عنوان نصاب ترکی و فرهنگ منسوب به قطران نیز یاد کرده‌اند. در معرفی این فرهنگ آمده است: «قسم دوم در مرکبات معانی بعضی اقوال اکابر و حدیث نبوی صلعم.» اما با بررسی متن مشخص می شود که فرهنگ حاضر شرح عبارات عربی، آیات، احادیث و لغات گلستان سعدی است. این فرهنگ برحسب الفبای فارسی و با ذکر شواهدی چند، تدوین شده است.

در این مقاله، نخست ریشه‏شناسی از‏دید زبان‏شناسی تاریخی تعریف شده است و پس از آن، پیشینه‏ای از ریشه‏شناسی‏های انجام‏شده ذکر گردیده است؛ سپس انواع ریشه‏شناسی شامل عالمانه، شبه‏عالمانه و عامیانه مطرح شده، آن‏گاه، بحث ریشه‏شناسی‌های عامیانه به‏طور مفصّل و همراه‏با مثال‏هایی در حوزه فرهنگی ایران شرح داده‏شده است. این مثال‏ها مربوط به جای‏نام‌های ایران است که به‏دلایل و اغراض گوناگون از‏جمله مسائل و تعصبات قومی وقبیله‌ای ریشه‌های غیر‏ایرانی برای آنها تراشیده شده است. در این مقاله کوشش شده ریشه ایرانی آنها روشن شود. در پایان، هدف از این‏نوع ریشه‏شناسی و دامن‏زدن بدان از‏سوی برخی اقوام ایرانی و نیز پیامد‏های آن به‏بحث گذاشته‏ شده است.

زبور مانوي يکي از زيباترين سروده‌هاي ماني است. بررسي درون‌مايه آن ما را با جهان‌بيني دين مانوي: دو جهان تاريکي و روشني و پاره‌هاي نور رهايي يافته از دنياي مادي، آشنا مي‌کند. تا پيش از بررسي دست نوشته‌هاي منحصر به فرد اين اثر به سه زبان فارسي ميانه، پهلوي اشکاني و سغدي به دست آمده از ناحيه تورفان، زبور قبطي تنها منبع موجود به شمار مي‌رفت. از جمله اين قطعه‌ها، قطعه M78 است که دربردارنده متني به پهلوي اشکاني و ستايشي است براي پدر بزرگي که همان خداوند بزرگ جهان روشني در انديشه مانوي است. اين متن جزء مجموعه متن‌هاي تورفاني آکادمي علوم براندنبورگ برلين است که، در اين مقاله، ابتدا به معرفي دست نوشته و سپس حرف‌نويسي، آوانويسي، ترجمه و توضيحات لازم مفهومي و ريشه‌شناختي آن پرداخته شده است.