کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب «الشعر والشعرای» ابن قتیبه از دیرباز مورد توجه دانشمندان قرار داشته و نظر به قدمت کتاب، صدها مؤلف از آن نقل قول کرده‌اند. اصل کتاب شامل اخبار شاعران جاهلی و اسلامی تا قرن سوم هجری است. مقدمه‌ای که ابن قتیبه بر آن نگاشته، نحوه ادراک دانشمندان کهن را از شعر و نیز چگونگی نقد ادبی را در آن روزگاران بازگو می‌کند. این مقدمه از چنان اهمیتی برخوردار است که خاورشناس گودفروا دومونبین به ترجمه و شرح آن دست برد که در این کتاب نیز ترجمه فارسی آن آمده است. در پیش‌گفتار کتاب نکاتی درباره شعر تازی و مقام شاعر در اجتماع و روش‌های مختلف بیان شعری و معانی آن آورده شده و نیز سعی شده که با فراهم آوردن احکامی چند که توسط ابن قتیبه ضمن کتابش ترکیب یافته است، نحوه تفکر وی به عنوان یک منتقد روشن شود.

در این کتاب متجاوز از پنج هزار لغت و ضرب‌المثل گردآوری شده است. در خصوص املای کلمات آنچه صحیح‌تر به نظر می‌آمده، ضبط شده است. کوشش شده است که حتی‌الامکان از ضبط لغات ادبی که در فرهنگ‌ها ذکر شده خودداری شود. برای درک مفهوم کامل بعضی از اصطلاحات ناگزیر لغاتی آورده شده که محلی نبوده و واژه‌ای است فارسی که به وسیله همه فارسی‌زبانان بکار می‌رود. برای تعیین مفهوم و مورد استعمال هر کلمه مثال‌هایی از نظم و نثر بعد از هر لغتی ذکر شده است تا مفهوم کلمات به‌خوبی درک شود. به منظور درک معنی کامل افعال مرکب، افعال بد و صورت لازم و متعدی ذکر شده است. ضرب‌المثل‌ها در ذیل همان کلمات اصلی ذکر شده است؛ برای مثال «گَندِه خر» و «وای به حال گَنده فروش» در ذیل کلمۀ «گَنده» ذکر شده است. نام، شهرت و تخلص شعرایی که از اشعار آنان به طور نمونه استفاده شده، در پایان کتاب درج شده است. در این مجموعه هر جا واژه، ضرب‌المثل یا اصطلاحی از کازرون و دشتستان ضبط شده، مشخص گردیده است.

بدون تردید یکی از راه‌های شناختن و شناساندن فرهنگ‌ها، دانش‌ها و تمدن‌های گوناگون بشری ترجمه است که از زمان‌های کهن ملت‌های متمدن با آن آشنا بوده‌اند. در این کتاب کوشیده شده برخی از اصول ترجمه در حد شناخت ساختارها و معادل‌های مناسب برای آنها با شیوه‌ای گام به گام برای ترجمه عربی به فارسی و فارسی به عربی ارائه شود. از این‌رو بیشتر مباحث کتاب آمیخته‌ای از قواعد نحوی و ترجمه است.

لغت‌نامه‌های العین تألیف خلیل بن احمد فراهیدی (فوت: حدود 175 قمری)، جمهره‌الغه از ابن درید (فوت: 321 قمری) و تهذیب‌اللغه تألیف ابومنصور ازهری (فوت: 370 قمری) از نخستین و کهن‌ترین لغت‌نامه‌های عمومی به زبان عربی به شمار می‌روند. در این لغت‌نامه‌ها واژه‌های فارسی نسبتا فراوانی وجود دارد که تاکنون به‌طور کامل درباره آنها جستجو و تحقیق نشده است. ما در این نوشته این واژه‌ها را به طور کامل استخراج کرده‌ایم و سپس توضیحات دیگر فرهنگ‌های کهن، مانند المحیط فی تألیف فیروزآبادی و تاج‌العروس زبیدی را ذیل هر واژه آورده‌ایم.