کتابخانه مجازی ادبیات

بخش اعظم اصطلاحات ادبی مندرج در این فرهنگ حاصل چندسال کار تدریجی ولی وقت‌گیر و توان‌فرسا روی تطبیق اصطلاحات سنتی رشته‌های بدیع، معانی ،بیان، عروض و قافیه و نیز تجوید و دستور فارسی و انگلیسی می‌باشد. معادل‌های مربوط به هر اصطلاح در هر یک از رشته‌های فوق با مراجعه متعدد و پیاپی به منابع ذیربط اعم از متن یا فرهنگ تخصصی به فارسی و انگلیسی و مقابله و مقایسه حتی‌الامکان دقیق تعاریف، معانی و مثال‌های مربوط به آن اصطلاح به دست آمده است.

هر وزنی از اوزان عروضی، ظرفی برای بیان نوع خاصی از سخن و حتی شکل ویژه‌ای از بیان است؛ چون متون آراسته به وزن، چه از ابتدا، تراوش ضمیر ناخودآگاه شاعران باشد و به وسیله آنان مد شد باشد یا اینکه کسی عروض را فراگرفته، سپس به شاعری روی آورده، در هر صورت این ظرف، محمل اندیشه آنان است. به همین دلیل برای استفاده و دریافت اندیشه‌های ناب فرزانگان ادب فارسی، اصطلاحات عروضی به عنوان کلیدی برای دریافت مضمون‌های ادبی در جایی که ربط بین وزن و محتوی ابزار و اساس قرار گیرد، بسیار راهگشا خواهد بود. این فرهنگ حاوی بیش از 1500 مدخل است که مربوط به علم عروض می‌باشد.

تصحیف را از دو منظر ـ منظر رسم‌الخط فارسی و منظر بلاغی ـ می‌توان تعریف کرد و تعریف دوم ریشه در تعریف اول دارد. اصطلاح تصحیف را، پیش از آنکه در کتاب‌های بلاغی آید، ادیبان و زبان‌شناسان و فرهنگ‌نویسان، غالباً در کنار تحریف، فراوان به کار برده‌اند. حمزه بن حسن اصفهانی (وفات: 360) شاید نخستین کسی بوده باشد که کتابی مستقل درباره تصحیف نوشته است.

در این مقاله به نوعی ساختارشکنی و سنت‌گریزی در مثنوی معنوی‌ پرداخته شده و نویسنده، آنرا با سایر آثار بزرگ ادبیات فارسی مقایسه کرده‌ است. این مقوله معطوف است به نحوی شروع مثنوی که برخلاف دیگر آثار ادبی فارسی به جای اینکه سخن با نام خدواند، نعت رسول اکرم و سایر بزرگان‌ دین آغاز شود و در شکوائیه معروف از زبان نی، نهفته‌های روح انسان از جانب‌ کسی بازگفته می‌شود که به والاترین تجربه‌های عرفانی دست یافته است و او، کسی نیست جز مولانا جلال الدین بلخی، با توجه به نکته‌ محوری فوق، تعریف‌ جامع و کاملی از «ادب»داده می‌شود و نویسنده، صلای بی‌ادبی در آغاز مثنوی را نیز نوعی عرض ادب در پیشگاه خداوند تعبیر و تفسیر می‌کند که مولوی در شکوائیه خود به زیباترین شکل باز گفته اشت. در این مقاله، گذشته از مثنوی و دیوان شمس از منابع معتبری چون تمهیدات عین القضاة، مناقب العارفین‌ شمس الدین احمد افلاکی نیز بهره گرفته شده است.