کتابخانه مجازی ادبیات

از زمان قدیم درباره شاهنامه فردوسی کتاب‌های مختلفی از جمله فرهنگ لغات شاهنامه نوشته شده است؛ یکی از این کتاب‌های معروف، «فرهنگ لغات شاهنامه» عبدالقادر بغدادی است که تا روزگار کنونی حفظ شده است. وی این کتاب را در اواسط قرن یازدهم هجری قمری به زبان ترکی استانبولی به رشته تحریر درآورده است. این فرهنگ را یکی از جامع‌ترین فرهنگ لغات شاهنامه موجود در جهان دانسته‌اند. مجموع مدخل‌های این اثر بالغ بر 1598 فقره است که با احتساب واژه‌هایی که به مناسبت‌های مختلف ذیل برخی از مدخل‌ها وجود دارد، می‌توان تعداد واژه‌ها را بسیار بیشتر از این مقدار دانست. نویسنده بعد از انتخاب واژه فارسی، معادل ترکی‌اش را آورده و سپس مثال‌های لازم را ذکر کرده است.

یکی از ویژگی‌های عمده شاهنامه فردوسی این است که منبع سرشار واژگان زبان فارسی است؛ از این‌رو در تمام فرهنگ‌ها و واژه‌نامه‌های فارسی در معنای هر واژه به ابیات شاهنامه به عنوان معتبرترین شاهد استناد شده است. این واژه‌نامه شامل شرح لغات، اصطلاحات، نام‌ها و جای‌های شاهنامه است و مآخذ آن افزون بر واژه‌نامه‌ها و فرهنگ‌های اختصاصی منتشرشده قبل از این کتاب، عبارتند از: لغت فرس، برهان قاطع، لغتنامه دهخدا، قاموس المحیط، المنجد، فرهنگ لاروس و .... .

افضل‌الدین خاقانی شروانی از شاعران بنام قرن ششم هجری است که در سال 520 هجری در شروان متولد شده و بارها در اشعارش به موطن خود اشاره کرده است. او در جوانی شاعر دربار شروانشاه شد و منوچهر شروانشاه و پس از آن مخصوصاً فرزندش ابوالمظفر اخستان بن منوچهر را مدح گفت و از او صله فراوان یافت. خاقانی غیر از شروانشاهان، چند تن دیگر از پادشاهان و امرا را نیز مدح گفته است. آثار معروف او افزون بر «تحفة العراقین»، دیوان قصاید و غزلیات و قطعات اوست که در حدود هفده هزار بیت دارد و جز این منشآت او نیز باقی است. یک مثنوی «ختم الغرائب» هم به او نسبت داده شده است. این کتاب دربرگیرنده برخی از اشعار و غزلیات اوست.

این کتاب منتخبی از آثار معروف‌ترین شاعران و نویسندگان زبان فارسی تا آخر قرن پنجم هجری است که مطابق برنامه برای آن دوره تحصیلات متوسطه برای سال‌های چهارم طبیعی، ریاضی، بازرگانی و خانه‌داری تنظیم و تدوین شده است. قطعات این کتاب از دواوین و کتب زیر استفاده شده است: دیوان رودکی، تاریخ بلعمی، تاریخ سیستان، دیوان عنصری، دیوان فرخی، تاریخ بیهقی، شاهنامه فردوسی، تاریخ گردریزی، دیوان منوچهری، قابوس‌نامه، سیاست‌نامه، دیوان ناصرخسرو و سفرنامه ناصرخسرو.