چنان که آگاهیم، فرهنگ البُلغه المترجم فی اللغه یا البلغه فی الغه یا کتاب البُلغه یا البُلغه کهنترین فرهنگ شناخته شده عربی ـ فارسی در نیمه اول قرن پنجم قمری است. مؤلف کتاب البُلغه ـ ابویوسف یعقوب بن احمدبن محمد بن احمد قاری کردی نیشابوری (درگذشته: 474 هـ.ق) ـ نگارش آن را در سال 438 هـ. ق به پایان رسانیده است. این فرهنگ حدوداً دارای 6000 لغت بسیط، ترکیب و عبارت عربی است که اکثر آنها به فارسی، و تعدادی به عربی، معنا و تعریف شده و شمار چشمگیری از لغات آن از جمله معربات است. البُغه مانند الأسمی فی الأسماء، السامی فی الأسامی، مقدمه الادب و المرقاه به صورت موضوعی است، که در 40 باب (هر باب شامل چند فصل، و در مجموع 283 فصل) تنظیم و تبویب شده است.
گرچه گویش سبزواری یکی از لهجههای فارسی دری است و سالیان دراز شلاق زبانهای ناهماهنگی چون زبان ترکی، مغولی، عربی و ... را بر شانه خود تحمل کرده و امروزه در قسمت نسبتا وسیعی از خاک ایران تکلم میشود، هرگز نمیتوان آن را از لهجههای دیگر زبان فارسی برتر دانست. وقتی از گویش سبزواری سخن گفته میشود و اختصاصات دستوری یا واژههای آن بررسی میشود، نباید این تصور پیش آید که با یک گویش صددرصد ثابت سروکار داریم و بین افراد مختلفی که با آن گویش تکلم میکنند، وحدت کلمه و لفظ برقرار است. در این کتاب لغات و اصطلاحات گویش سبزواری با شواهدی از اشعار محلی این شهرستان گردآوری شده است.
زرقان شهری باستانی در میانه راه شیراز به تخت جمشید در دامنه کوه زرقان است. زرقان قدیم شامل محلههای بزرگ جولاهگان، میان و لرها و محلههای کوچکتر آخوندها، جهودها و حیدر بود. مجموعه این محلههای درهمفشرده، پشت به کوه داده و دامن تا ابتدای دشت گسترده بود. برجوبارو و دروازههای کوچک و بزرگ شهر را در میان گرفته بود و از گسترش آن پیشگیری میکرد. در این کتاب مجموعه دوهزار مثال، اصطلاح، کنایه، تشبیه و پند و اندرز در لهجه فارسی مردم زرقان فارس گردآوری شده است.
«علینامه» نخستین تجربه شعر حماسی شیعه اثنیعشری است، هم از نظر قدمت تاریخ حماسههای شیعی و هم از نظر دربرداشتن نوادر لغات و ترکیبات فارسی کهن اهمیت بسزایی دارد که تاکنون گمنام مانده و در کتب تاریخ ادبیات فارسی به آن اشارهای نشده است. «علینامه» را کهنترین منظومه حماسی شیعی شناختهشده برشمردهاند و انتشار تصویر نسخه خطی بازمانده آن در سال 1388 با مقدمه محمدرضا شفیعی کدکنی و محمود امیدسالار منتشر و نیز متن حروفی آن نیز به تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی در سال 1389 منتشر شده است. نویسنده در این رساله نکاتی درباره مقاله دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، نکاتی درباره متن عکسی و حروفی علینامه و برخی لغات و ترکیبات آن را مورد توجه و بررسی قرار داده است.
چنان که آگاهیم، کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب قدیمترین متن جغرافیایی شناخته شده فارسی از نویسندهای ناشناخته در نیمه دوم قرن چهارم است. مؤلف تألیف این کتاب را در زمان حکومت امیر ابوالحارث محمد بن احمد، که احتمالا حاکم گوزکانان و از خاندان آل فریغون بوده، در سال 372 هجری آغاز کرده است. در این مقاله به نقد و بررسی این کتاب پرداخته شده است.