حالا بیاییم و از تز سرپرست این دانشجویان ـ یعنی امیرنظام ـ صحبت کنیم که از شخصیتهای بارز و معروف آن روزگار است. امیرنظام در 1275 هـ./1859 م. که سال عزل میرزاآقاخان نوری آمر عقد قرارداد پاریس و استقلال افغانستان است (= 7 رجب 1273/4 مارس 1857م.) مأمور دربارهای اروپا لندن، تورن، پاریس، برلن و بروکسل گردید و در ضمن سرپرستی چهل و دو تن از تحصیل کردههای دارالفنون را ـ که برای تکمیل تحصیلات به اروپا اعزام میشدند ـ عهدهدار بود و در 1276 هـ. (=اوت 1859) رسماً به عنوان مأمور فوقالعاده و وزیرمختار مخصوص به دبار پاریس معرفی گردید و قریب هفت سال درین مقام سر میکرد. و پس از یک سال مراجعت دوباره به پاریس رفت اما بیمار شد و در 1283 هـ. / 1866م. به تهران بازگشت.
نگارنده در این کتابچه، ضمن روایت خاطرهای، علاقه خود را نسبت به زبان اسپرانتو بیان میکند و در انتها اشعاری در توصیف این زبان به نظم در میآورد .
موضوعاتی که در این کتاب درباره انها گفتگو شده است تماما به استناد آیات قرآن و اخبار و احادیث است. قسمت اول راجع به اخلاقیات است. چون راستگویی و فروتنی و رازداری و مهمان نوازی و کمک به مومنین و توکل به خدا و غناء نفس و رضا و تسلیم و صبر و یقین و مذمت دروغگویی و غیبت و بهتان و تکبر و زنا و حسد و نظیر آن. قسمت دوم مجازات کیفری و اجرای عدالت از طرف دادگاه عادلانه مستقر در این دنیا و کیفر اعمال اشخاص متخلف و تنبیه و تنبه دیگران است. مولف سعی نموده به زبانی ساده و انشائی روان حکایات اخلاقی را بر صفحه کتاب آورد. حکایات منقول شامل یک دنیا خلوص، اخلاق، تنبه، تنبیه، عبرت، پند، نصیحت و اندرز است و خواننده را بیش از پیش به برابری و برادری و رافت و مهربانی و مبانی دینی و اخلاقی و ذات واجب الوجود و جهان هستی و مکافات عمل واقف و معتقد می نماید...
در این کتاب مولف قصد دارد یاد خیر داشته باشد از کسانی که روی شاهنامه کاری کردند و یا با شاهنامه سر و کاری داشته اند. قصد اصلی تجلیل و یادآوری از مقام و مرتبت کسانی است که به طریقی روی در کار شاهنامه دارند. این مجموعه نوشتههای مختلفی است از استاد باستانی پاریزی در ارتباط با شاهنامه که خود وی تصریح میکند: "در این کتاب من قصد داشتهام یاد خیر داشته باشم از کسانی که روی شاهنامه کاری کردهاند، یا با شاهنامه سر و کاری داشتهاند. قصد اصلی تجلیل و یادآوری از مقام و مرتبت کسانی است که به طریقی روی در کار شاهنامهشناسی، شاهنامه سازها، شاهنامه بازها، هزاره فردوسی، و بنیاد شاهنامه
موضوع کتاب حاضر با نام سایه های کنگره توسط ابراهیم باستانی پاریزی به رشته تحریر درآمده و در مقدمه کتاب از اتحاد عاقل و معقول سخن گفته و کتاب به دوازده بخش با این عناوین تقسیم شده است: 1. دلیل وحدت صانع؛ 2.آبشار عظمت خداوندی؛ 3. عطسه شیر؛ 4. سیاه نامه شرق شناسی؛ 5. باقیات صالحات؛ 6. زنده های بیدار 7. تذکره القبور 8. شکست پیروزمندانه 9. هنر ایران 10. شهر کانال ها 11. آب در بیرون کشتی 12. زندگی و سوت قطار