داستان ها و ترانه های عامیانه آیینه روشنی از روحیات، عواطف و عناصر زندگی یک ملت را نشان می دهند. سرودهای عامیانه داستانی یا بیتهای کردی بخشی از فرهنگ محلی کرد به شمار می روند. منشاء این سرودها متفاوت است و می تواند افسانه، حوادث ملی یا محلی یا معتقدات مذهبی، بومی یا تخیلات شاعرانه باشد. منظومه شیخ فرخ و خاتون استی که شهرت بسزایی در فرهنگ کرد دارد، از نظر عرفانی بی شباهت به داستان شیخ صنعان نمی باشد. کتاب پیش رو متن کردی و فارسی این منظومه است که به کوشش قادر فتاحی قاضی (1314 - ) متولد مهاباد و دارای مدرک فوق لیسانس ادبیات فارسی ضبط ، ترجمه و توضیح داده شده است. فتاحی قاضی در راستای تحقیق و آموزش زبانهای فارسی و کردی، کتابها و مقالات فراوانی را به چاپ رسانیده است. وی در این اثر پس از مقدمه ای بر داستان، متن کردی این منظومه و پس از آن ترجمه فارسی آن و حواشی و توضیحات آن دو را آورده است. این کتاب در سال 1351 توسط انتشارات موسسه تاریخ و فرهنگ ایران تبریز دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز منتشر شده است.
نگارنده در ابتدای کتاب یادآور میشود که "موسیقی عامیانه ناظر بر وقایع مهم زندگی از جمله تولد تا مرگ است .این هنر بنابه مقتضیات زمان و مکان و موضوع فرق پیدا میکند و در واقع بیان احساسات پاک و صادقانه مردم است که در فرم و قالب مناسب با موضوع و فعالیت ارائه میشود .موسیقی عامیانه ایران در تمام اشکال خود سرشار از مضامین اسلامی است و این امر جزء ویژگیهای این هنر ساده و بی پیرایه نیز محسوب میشود ."وی در این کتاب نغمهها و سرودههای عامیانه را در قالب یازده موضوع که عمدتا نام و نشانی از مولای متقیان علی (ع) دارند گردآوری و بررسی نموده که عبارتاند از" :ترانههای کار"، "دامداری"، "اعتقادات و باورهای عامیانه در خصوص ابزار موسیقی"، "نغمات و دعاهای رمضان"، "موسیقی در آیینهای نوروزی"، "دوبیتیهای عامیانه"، "متلها یا قصه ترانههای عامیانه"، "لالاییها"، "نغمههای عروسی"، "نغمههای حماسی " و "ترانههای مذهبی ."در بخش انتهایی کتاب، "منابع و ماخذ "و "نمایه "فراهم آمده است .
در "فرهنگ اصطلاحات عامیانه جوانان "علاوه بر معنای هر واژه یا اصطلاح، در صورت لزوم، به مقوله دستوری، زبان منبع، مترادفها و متضادها اشاره شده است .این فرهنگ با مثالها و توضیحاتی نیز همراه است .
داستان «بهرام و گل اندام» از منظومه های عاشقانه ادبیات فارسی است. این داستان شرح عشق «بهرام»، فرزند پادشاه روم ، به «گل اندام» ، دختر شاه چین است که با تحمل دشواری های فراوان ، سرانجام به معشوق می رسد. بن مایه های عامیانه داستان ، شباهت آن را به داستان های عامیانه عصر صفوی کاملا نشان می دهد. بهرام، شهزادهی روم، دردانهی پدر روزهای خوش و آرامی را میگذراند تا روزی که پای به شکارگاه میگذارد. آهوی دلربایی را میبیند، آهو بهقدری زیبا و دلفریب است که بهرام به دنبالش میدود. آنقدر دور میشود که از همراهانش جدا میماند و راه را گم میکند. گذارش به قصری پُرشکوه بر بلندای کوهی میافتد.... کتاب در سال 1347 توسط انتشارات موسسه تاریخ و فرهنگ ایران منتشر شده است و قادر فتاحی قاضی ضبط متن کردی و ترجمه فارسی و تحشیه و توضیح آن را بر عهده داشته است.
ابیات یا سرودههای عامیانه داستانی یکی از شعبههای مهم فرهنگ محلی کردی به شمار میرود و گردآوری این سرودها از دیدگاههای گوناگون سودمند است. یکی از بیتهای ارزنده و غنی از نظر فولکلور «بیت سعید و میرسیفالدین بیگ» است. از آنجا که این روایت سایه روشن و فرازونشیب زندگی یک سوار کرد یا یک انسان را مجسم میکند، از اهمیت خاصی برخوردار است؛ بهویژه اگر این نکته مدنظر قرار گیرد که گوینده داستان یک فرد درسخوانده نیست که از راه مطالعه و کتابخوانی و نویسندگی در شیوه داستانپردازی تخصص و توانایی کسب کرده باشد. در این کتاب این منظومه با مقدمهای مفصل درباره داستان آن و همچنین ضبط کردی و ترجمه فارسی آورده شده است.