شیخ الاسلام ابواسماعیل بن محمد انصاری هروی معروف به «پیر انصار»، «پیر هرات» و «خواجه انصاری»، دانشمند و عارف قرن پنجم هجری است. او در هرات متولد شد و در همان جا درگذشت. مادرش اهل بلخ بود. وی از اولاد ابوایوب انصاری، صحابی مشهور رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) است و از جمله عارفان مشهور و متعهد است که مناجاتها و کلمات قصار وی با سجعی زیبا و آهنگین، مشهور است. در بیان شعر و حدیث نیز مهارت داشته و امالی بسیاری از وی بر جای مانده است. از خواجه انصاری، رسالهها و کتابهای بسیاری برجا مانده است که از جمله میتوان طبقات انصاری، ترجمه: املاء طبقات الصوفیه سلمی به لهجه هروی، تفسیری بر قرآن که اساس کار میبدی در کشف الاسرار است، مناجاتنامه، نصایح، قلندرنامه، مصیبتنامه، هفت حصار، رساله دل و جان، الهینامه و زادالعارفین را نام برد.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
در رسالات خواجه عبدالله انصاری اشعار بسیاری به صورت قصیده، غزل، قطعه، رباعی، دوبیتی، تکبیتی و مثنوی وجود دارد که در اغلب آنها نیز تخلص «پیر انصاری»، «انصاری» و «پیر هرات» به چشم میخورد و باعث شده که بسیاری آن ابیات را از خواجه بدانند. با نگاهی کوتاه به این اشعار بهسادگی میتوان یافت که آنها از خواجه نیست و متعلق به قرن هفتم یا هشتم به بعد میباشد. در این کتاب نویسنده از این اشعار انتسابی، رباعیات را جمعآوری کرده و همراه با توضیحات و فهارس عرضه داشته است. بیشتر این رباعیات به شاعران دیگر نیز منسوب است و در دیوان آنها وارد شده است.
خواجه عبدالله انصاری که مقامی شایسته در عرفان دارد و نام پرآوازهاش در اقطار زمین و زمان پیچیده، عارفی است وارسته و سالکی است آراسته و صاحب کرامات فراوان. در علم و دانش و قدرت بیان و کلمات شیرین و عبارات زیبا و نمکین، مطالبی خلق کرده که مونس دردمندان و انیس و جلیس و همنشین شیفتهدلان و گوشهنشینان است. سخنانش گرجه بیشتر به صورت نثر مسجع و مقفی است، ولی ساده و روان و شیواست و از اینرو مطلوب دلها و مورد پسند سوختهدلان و سودازدگان و حقطلبان است. این کتاب دربرگیرنده بخشی از مناجاتهای خواجه است که به عنوان «مناجاتنامه» مشهور گشته است.