کتابخانه مجازی ادبیات

سیدعلی میرافضلی درباره سبب تالیف کتاب می گوید: در سال 1316 تا 1319 از جمله درسهایی که می گفتم درس املاء بود روشی را که در پیش گرفته بودم چنین بود که برای هر نوبت موضوع تازه را در نظر گرفته و به اندازه یک دیکته آن را شرح و بسط داده و در ساعت مقرر برای دانش آموزان میخواندم تا از خارج بنویسد، تجربه معلوم می داشت که عموم دانش آموزان برای نوشتن این نوع از دیکته آماده تر بودند آنکه آثار انزجار از چهره ایشان مشهود گردد با اهتزاز تمام در نوشتن آن اهتمام داشتند این طریقهاز چند لحاظ برای دانش اموزان ایجاد رغبت می نمود یکی تازگی مطلب که بطور کلی بیان هر موضوع تازه توجه مخاطب را جلب کرده و او را برای اصغای آن مهیا می نماید دیگر آنکه لغات مشکلی که در ضمن این طرز املاء بکار برده میشود بیشتر از مردم بدان تکلم نموده و به گوشها آشنا می آید به علاوه چون با عبارات ساده ذکر می شود در نتیجه از دشواری آن کاسته و حکم سهل و ممتنع را پیدا می نماید و دانش آموز بدون آنکه دشواری لغت او را خسته خاطر و ملول گرداند در طی نوشتن عبارات آسان آنرا فرا میگیرد.

این اثر که دو نسخة خطی و چاپ سنگی آن موجود است بوسیلة مولانا غلام محمد هفت قلمی دهلوی شاعر متخلص براقم متوفی بسال 1939 میلادی = 1239 هجری قمری نوشته شده است این کتاب بعدها بوسیلة محمد هدایت حسین، مدرس زبان فارسی و عربی در کالج کلکته هندوستان تصحیح و تحشیه شده است و با اضافاتی و یک مقدمة بسیار جالب بچاپ سنگی انتشار یافته است. این کتاب شامل فهرست الرجال که محتوی 39 صفحه علاوه بر صفحات اصلی کتاب و یک مقدمه بسیار جالب بقلم مصحح کتاب یعنی محمد هدایت حسین در 8 صفحه و خود کتاب شامل چهار مقاله بشرح زیر است: 1- مقاله اول = در بیان حدوث رسم خط عربی 2- مقاله دوم = در ذکر حدوث و ایجاد اقسام رسم خط اهل فرس قدیم.

اساس واژه گزینی در این فرهنگ، انتخاب و گردآوری واژگان و اصطلاحاتی بوده است که بتواند نیاز خوشنویسان، علاقه‌مندان و پژوهشگران این رشته و دانشجویان هنرهای تجسّمی را تا اندازه‌ای از میان بردارد. محتوای این کتاب را می‌توان به چهار بخش کلّی تقسیم کرد: الف) واژگان و اصطلاحات خط و خوشنویسی (انواع خط، ابزار نوشتن، اصول و قواعد) به صورت عمومی و اختصاصی که برخی از آنها در رسالات گذشتگان نیز بکار رفته است. ب) اصطلاحات مهم کلی هنرها و صنایعی که صرفاً برای خوشنویسی بوجود آمده‌اند. مانن: تذهیب، قلمدان سازی، قلمتراش سازی و مرّکب سازی. ج) اصطلاحات مهم و کلی هنرها و صنایعی که خوشنویسی به گونه‌ای در آنها راه یافته و بکار میرود. مانند: کاشیکاری، معرّق، نگارگری و چاپ. د) اصطلاحات مهم طراحی حروف که در پنجاه سال گذشته به عنوان بخشی از هنر گرافیک (ارتباط تصویری)، پاره‌ای از وظایف خوشنویسی کهن را عهده‌دار بوده و رابطۀ تنگاتنگ با یکدیگر دارند.

این کتاب، روشنگر گوشه‌ای از شعر بیدل از قله‌های سخنوری هندوستان و نیز ادب فارسی است. این کتاب دربرگیرنده ابیاتی از بیدل است که در آنها اصطلاحات هنری برای زیباترشدن هرچه بیشتر اقیانوس پرتلاطم شعر به کار گرفته شده است. در نتیجه آرایه‌های بسیار خوشایندی چون انواع ایهام، تشبیه، استعاره، کنایه و .... پیدا شده و اشعارش را مایه‌ورتر کرده است. بسیاری از این سروده‌ها حوزه گزینش واژگان و اصطلاحات گسترده است و اصطلاحات دبیری، دیوانی، جلدسازی، رنگ‌سازی، کاغذسازی، خوشنویسی، نگارگری و تزئینات نسخه‌های خطی و .... همراه با ترکیبات گوناگونشان در اشعار بیدل در این کتاب مشخص شده است.