فرهنگ بسامدی، که غریبان کنکور دانس (concordance) مینامند و با سوابق و تجارب چند قرنه (گویا از رنسانس به این سو) فرهنگهایی از این گونه برای هریک از متون شعری و نثری خود فراهم آوردهاند و برای هرگونه پژوهشی که به نحوی به واژهها و اصطلاحات مربوط میشود از آن سود میجویند، در ایران هنوز به قدر کافی شناخته و شناسانده نشده است و اهمیت و وسعت دامنه کاربرد آن حتی برای اغلب محققان مکثوف نیست. ما به لحاظ رعایت اختصار به تعاریفی کوتاه از این گونه فرهنگها اکتفا و علاقهمندان را برای اطلاع بیشتر به بعضی منابع که توضیحاتی کم و بیش مفید در این باب دارند ارجاع میکنیم. فرهنگ بسامدی ـ علی الاصول ـ فرهنگی است جامع و دقیق و شامل کلیه واژههای یک متن مشخص شعری یا نثری، اعم از واژههای بسیط و مرکب و عناصر فاموسی و دستوری بکار رفته در آن متن، همراه با ذکر تعداد کل استعمال هریک = (فرکانس ـ بسامد) و نشانی دقیق تک تک موارد استعمال در متن به ترتیب ظهور. حد و وظیفه اصلی چنین فرهنگی همین است و بس، بدون هیچگونه توضیح اضافی و حتی معنی کردن، و نیز بدون هیچ الزامی در ذکر شاهد برای موارد استعمال. بنابراین، فرهنگ بسامدی در کل با عدد و رقم سروکار دارد و وظیفهاش در ذکر آمار و ارجاع به متن مبنا خلاصه میشود. این نوع فرهنگ را از نظر نحوه و هدف استفاده به دو دسته کلی میتوان تقسیم کرد: دسته اول، که قسم محدود آن است، شامل یک فهرست الفبایی است که محل استعمال هر واژه را در متن نشان میدهد و در بعضی از آنها رقم فرکانس ذکر میشود و بعضی دیگر حتی فاقد آن است. این دسته بیشتر به درد یافت لغات در متن میخورد. دسته دوم، که فرهنگ بسامدی به مفهوم کامل کلمه است، حداقل دارای دو فهرست است: یکی برمبنای ترتیب الفبایی و دیگیر برااس ترتیب بسامدی یا عددی، یعنی از بالاترین تا پایینترین تعداد استعمال همین دسته است که دارای اهمیت فراوان و فواید نامحدود در امور پژوهشی و سنجشی است و مورد نظر در این مقال.
وجود فرهنگهای بسامدی و واژهنما برای آثار ادبی، امروزه دیگر نهتنها امری ضروری بلکه از امور ناگزیر در این باب است. بدون اطلاعات دادهشده در این فرهنگها، هرگونه تحقیق حتی در جزئیات کاستی دارد و قابل اطمینان نیست، چه رسد به تحقیقاتی نظیر سبکشناسی یک دوره یا بررسی تاریخ زبان یا نوشتن تاریخ ادبیات مستند و درست. در این فرهنگ همه واژگان موجود در غزلیات سعدی برحسب حروف الفبا فهرست شده است. کلمات اصلی عنوان قرار گرفته است. در اسم و صفت، صورت مفرد کلمه عنوان قرار گرفته و صورتهای دیگر مثل جمع و معنادار صفت تفضیلی یا در اتصال به ضمیر یا یکی از انواع «ی» بعد از صورت ساده کلمه آورده شده است.
در این کتاب کوشیده شده تا درباره نکاتی درباره حافظ و شعر او بررسی صورت گیرد؛ از قبیل: بیان روند زندگانی حافظ برگرفته از متون و منابع معتبر علمی و تاریخی با استفاده از اشعار شاعران نوپرداز معاصر؛ نگاهی به ابعاد و زوایای شخصیت حافظ؛ چرایی تفأل به حافظ و چگونگی تفألزدن؛ تدوین فصلی با نام فرهنگ واژگان اشعار حافظ با بیش از دوهزار واژه؛ فراهم کردن فرهنگ اشارات و تعبیرات عرفانی اشعار حافظ با بالغ بر پانصد واژه.
خمسه نظامي شامل دفترهای «مخزن الاسرار»، «خسرو و شيرين»، «ليلي و مجنون»، «هفت پيکر»، و «اسکندرنامه» (شرفنامه و اقبالنامه) است. اين گنجينه شامل اشعار بازيافته حکيم نظامي و اشعار مشکوک يا منسوب به ايشان، و نيز شرح ابيات، واژه نامه و مهمتر از همه، بررسي زندگي و اشعار نظامي گنجه ای است. دکتر سعيد حميديان، استاد برجسته ادبيات، ضمن ويرايش نسخه وحيد دستگردی و افزودن مقدمه ها، پيشگفتارها و پيوستهايي بر هر مُجلَّدِ اين مجموعه، آن را به طور کامل با نسخههای معتبر اشعار حکيم نظامي گنجه ای مقابله کردهاند و اصلاحات ضروری ديگر را به آن افزودهاند. از آنجاکه طبع وحيد دستگردی، معتبرترين متن مورد استفاده و استناد پژوهندگان، از گذشته تاکنون، بوده است، به منظور آنکه ارجاعات موجود در اين پژوهشها به قوّت خود باقي بمانند و از اين پس پژوهندگان بتوانند با اطمينان خاطر به چاپ حاضر خمسه نظامي ارجاع و استناد کنند، ويراستار کوشيده است که در چاپ حاضر نيز چهارچوب کليه صفحات، سطور متن، حواشي و شماره صفحات و ابيات را عيناً مطابق طبع وحيد باشد و فقط آن را در 7مجلد به نامهای «مخزن الاسرار»، «خسرو و شيرين»، «ليلي و مجنون»، «هفت پيکر»، «شرفنامه»، «اقبالنامه» و «گنجينه»، برای استفاده تمامي ادب پژوهان و دوستداران ادب فارسي و علاقه مندان به اولين داستانهای شيرين و عاشقانه فارسي فراهم کرده است.
در باب نظریه و تاریخ و نظریهپذیری تاریخ، مجادلات و مباحث متفاوتی میان علمای تاریخ و علوم اجتماعی وجود داشته و دارد. این مسئله ناشی از زاویه نگاه، نگرشهای مصداقی یا کلیتپذیر و قاعدهپذیری یا قاعدهناپذیری تاریخ است. به همین دلیل پرداختن به چنین موضوعاتی آن هم از زوایای مختلف مفید خواهد بود. این کتاب به این مباحث پرداخته و موضوعاتی چون اجتماع، علم و تاریخ؛ مثالی از یک نظام تاریخی، دین و جادو در نظام تاریخی، تاریخ به عنوان یک علم تطبیقی و ... در آن مطرح شده است.