کتابخانه مجازی ادبیات

این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.

مشارب الاذواق شرح قصیده خمریه ابن فارض مصری است در بیان محبّت، از عارف کبیر قرن هشتم هجری امیر سید علی همدانی ملقب به علی ثانی با مقدمه و تصحیح محمد خواجوی به زبان فارسی. ابن فارض را قصیده‌ای است تائیه به نام نظم السلوک که در آن از علوم دینی و معارف الهی و سیر و سلوک و ذوق خود و کاملان اولیاء و بزرگان عرفا فراوان گرد آمده است. آن قصیده 765 بیت است. ابن فارض در آن قصیده عشقش را به جمال محبوب بیان کرده است. بر آن قصیده، شرح‌های گوناگون فارسی و عربی نوشته شده است؛ مشارق الدراری به زبان فارسی و منتهی المدارک به عربی از سعیدالدین فرغانی، کشف الوجوه الغر لمعانی نظم الدّرّ عزدالدین محمود کاشانی معروف به شرح شیخ عبدالرزاق کاشانی، شرح رکن‌الدین شیرازی و دو شرح دیگر از شاگردان سعیدالدین فرغانی از جمله این شروح هستند. اما قصیده میمیه خمریه وی از قصاید مشهور خمریات است که در کتاب‌ها و سخنان بزرگان متداول و مشهور است و بر آن شروحی نوشته شده که مشهورترین و بلکه برترین و نخستین آنها به فارسی مشارب الاذواق امیر سید علی همدانی و دیگری لوامع ملا عبدالرحمن جامی است. امیر سید علی همدانی مشارب الاذواق را در شرح الفاظ و عبارات و کشف رموز و اشارت این قصیده نوشته شده و در آن شراب محبت را که مطلوب نهایی است، به عالی‌ترین اسلوب و زیباترین نظم بیان داشته است.

این کتاب با عنوان بدیع (بر بنیاد آثار سعدی) از سه بخش مجزّا تشکیل شده است که عبارتند از: بخش اول؛ شامل بدیع لفظی که در این بخش سی و هفت آرایه بدیعی لفظی آمده است. بخش دوم؛ بدیع معنوی که در این بخش چهل و شش صنایع بدیعی معنوی آمده است. بخش سوم؛ تکمله: با توجه به اینکه بعضی از صنایع بدیعی در آثار سعدی به کار نرفته لذا برای کامل شدن آرایه های بدیعی کتاب چند آرایه بدیعی در بخش سوم با عناوین: تشریح-توجیه (محتمل الضّدّین)-توشیح-حذف-لغز-مادّه تاریخ-و معمّا آمده است.

امرؤ القيس معروف به ملک الضليل از شعراي يمن و پيشرو شاعران طبقه اول دوره جاهلي است. ديوان اشعار او شامل 25 قصيده و چند قطعه است که مشهورترين قصيده او معلقه اوست که زبانزد خاص و عام است. گروهي از جمله زوزني و خطيب تبريزي آن را شرح کرده‌اند و با ديگر معلقات چند بار به چاپ رسيده است. امرؤ القيس نخستين کسي است که قصايد را با گريه بر اطلال خيمه گاه معشوق آغاز کرده، نخستين کسي است که با ظرافت از عشق سخن گفته، نخستين کسي است که در اشعار خويش تصاوير بسيار زيبا به کار برده که بعدها مورد تقليد ديگران قرار گرفته، نخستين کسي است که در وصف‌هاي کوتاه پرمحتوا (تصوير زن، صحنه شکار، وصف اسب و شتر و شب) زبردستي نشان داده است و اين به خاطر مسافرت‌هاي زياد و معاشرت‌هاي دايمي اوست که قريحه او خوب پرورش يافته و به همين علت اشعارش مملو و آکنده از معاني تازه شده است. امرؤ القيس از ميان آرايه‌هاي ادبي به تشبيه علاقه خاصي داشته و بيشترين تشبيهات او حسي است و ماده تشبيه را از طبيعت بدوي يا از زندگي نوش‌خواري و لذت‌جويي خويش گرفته است. به طور کلي، در شعر جاهلي تشبيه و متعلقات آن نقش بسزايي دارد. تصوير، اصل مهمي از اصول صناعت شاعر جاهلي است که هيچ شعري از اشعار جاهلي خالي از آن نيست. امرؤ القيس در بين شاعران هم‌رده‌اش، بهترين تشبيه آفرين و معلقه او مملو از تشبيهات نغر است. در واقع او «صاحب فن تشبيه» در عصر جاهلي است و بعد از او تشبيهاتش مورد تقليد شاعران عرب و عجم گشته است.