امثال و کنایات و حکم، جملههای کوتاهی است که در محاورات بین مردم عادی متداول بوده و اغلب به عنوان دلیل و شاهد و گاهی برای توضیح مطلبی در ضمن گفتارها و نوشتهها به کار برده میشود. لهجه محلی آذربایجان نیز مانند سایر لهجهها دارای امثال و حکم عامیانه فراوانی است که نهتنها برای مطالعه روحیات و تفکرات این دسته از هموطنان ایرانی بسیار مفید و لازم است، بلکه برای جمع و تحریر تاریخ محلی خود یکی از گرانبهاترین منابع محسوب میشود. در این کتاب امثال و حکم و تعبیرات و کنایات به ترتیب حروف تهجی و رعایت حداقل سه حرف متوالی تدوین شده است. همچنین ترجمه غالب امثال و تعبیرات در مقابل آنها نوشته است.
سخنوران آذربایجان (از قطران تا شهریار) اثر عزيز دولتآبادى، كتابى است به زبان فارسى از نوع تذكرههاى خاص، محلى و جديد كه به معرفى سخنوران و شاعران آذربايجان مىپردازد. اين اثر به هدف آشنايى با سخنوران اين خطه از سرزمين پهناور ايران اسلامى نگارش شده است. مقدمات نگارش اين كتاب از سال 1345ش با انتشار مقالاتى توسط مؤلف آغاز گرديده و كتاب براى بار نخست بين سالهاى 1355 تا 1357ش منتشر شده است.
کتاب حاضر بیست و سومین شماره از انتشارات ((موسسه تاریخ و فرهنگ ایران)) و دهمین شماره از سلسله تذکرهها محسوب میشود .مباحث این کتاب در دو بخش فراهم آمده است: بخش نخست در دو جلد، حاوی تراجم شاعرانی است که از روزگاران گذشته تا عصر حاضر زیستهاند .بخش دوم شامل شرح حال سخنوران معاصر که مکمل بخش نخستین است.برخی موضوعات کتاب عبارتاند از :((تاریخ و جغرافیای تاریخی آذربایجان)); ((سخنوران اردبیل/الهی اردبیلی، ثانی صفوی، صفیالدین اردبیلی)); ((سخنوران تبریز/ابراهیم تبریزی، ایرج میرزا، حیرت قاجار)) و((سخنوران خوی/انیس خویی، حسین خویی، وامق خویی)) .در بخش پایانی کتاب فهرست خوشنویسان، نقاشان، موسیقیدانان، طبیبان، زنان سخنور آذربایجان، اسامی کتب، اماکن و منابع آمده است .مولف در این کتاب زندگینامه سخنوران آذربایجان و شهرستان را به ترتیب الفبایی آورده است ;همچنین سخنوران با توجه به تخلص و نسبت آنان معرفی شدهاند و مراجع مورد استفاده با ذکر صفحه و به ترتیب تقدم تاریخی نقل شده است. در این اثر به تاریخ و جغرافیای محل و آثار تاریخی استان اشاره شده و نمونههایی از زبان پهلوی آذری آمده است.
نویسنده این کتاب آذری، علی اصغر مجتهدی (1351 - 1284ش) است. وی در تبریز به دنیا آمد و برای تحصیل به اروپا رفته با اخذ دیپلم عالی به زادگاهش بازگشت. سپس در بانک ملی تبریز مشغول به کار شد و مدتی نیز خزانه دار شیر و خورشیدی سرخ تبریز بود. وی به جز این کتاب دو اثر دیگر هم تألیف کرد. این کتاب وی شامل امثال و حکم محلی آذربایجان است که به زبان آذری نوشته شده و به کوشش سیروس قمری در بنیاد کتابخانه فردوسی تبریز به چاپ رسیده است.