کتابخانه مجازی ادبیات

این رساله که در واقعه غدیر خم و اثبات ولایت و امامت حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) نوشته شده است، از جمله تألیفات علاءالدوله سمنانی است که از روی نسخه خطی منحصربه‌فرد آن در کتابخانه ملک تصحیح شده است. نویسنده اساس مطلب این رساله را بر منطق قرآن که نورالله فی ظلمات است و نهج البلاغه که آن را دون کلام خالق و فوق کلام مخلوق دانسته‌اند قرار داده؛ یعنی شأن الهی نهج البلاغه را در کنار شأن الهی قرآن نهاده. با این عمل ظریف خویش به انسان در ادوار و اعصار مختلف فهمانده که نزد او نهج البلاغه چون قرآن مقدس و قابل احترام می‌باشد. در تمام این رساله به مولی علی (ع) خطاب «امام ما» شده است. شیخ در این رساله می‌کوشد با تدبیری عالمانه و بسیار دقیق، اعتقادات مهم خویش را که گویای تشیع اوست بیان دارد. مصحح در ابتدای کتاب در مقدمه‌ای مفصل به زندگی و آثار شیخ پرداخته و سپس متن مصحح را آورده است.

کتاب بدایع الوقایع آینه روشنی است از شیوه زندگی و آداب و رسوم مردم قسمتی از ایران قرن دهم با شرح جزئیات وقایعی که در محافل درباری و مجامع ادبی وهنری آن عصر و زمان می‌گذشته است و گزارش‌های بسیار ممتع و قابل توجهی از احوال فاضلان و شاعران و دیگر نام‌آوران آن روزگار. افزون بر اینها این کتاب مجموعه نفیس و قابل استنادی است از لغات و ترکیباتی که در زبان مکاتبه و محاوره بین طبقات و اصناف ایرانیان قرن دهم متداول بوده است.

فضل الله بن روزبهان خنجی (850 تا 860 – 927 قمری ) فرزند یکی از عالمان و رجال دولتی ایران بود و در سال ۹۱۰ هجری قمری به هرات مهاجرت کرد. در منطقه ماوراء النهر علاوه بر تالیف آثار، در جنگ شرکت داشت و پادشاهان ازبک را علیه صفویه تحریک می‌کرد. عصر فضل الله یکی از مهمترین ادوار تاریخی ایران است که در این زمان حکومتهای آق قویونلو در ایران و ازبکان و عثمانیان در شرق و غرب این سرزمین حکومت می کردند. خنجی در تالیف مهمان نامه بخارا بخشی از وقایع تاریخی دوران حکومت محمد شیبانی را محور سخن قرار داده است. شیبک خان ازبک معروف به محمد شیبانی بنیان گذار خاندان پادشاهی شیبانیان بود که امرای تیموری ماوراء النهر را از میان برداشتند. این کتاب مشتمل بر 54 مبحث است که از 38 مبحث تاریخی، 13 مبحث فقهی و کلامی و 2 مبحث در شرح احوالات مولف و یک مبحث شامل خطبه و مقدمه تشکیل شده است. کتاب پیش رو به اهتمام منوچهر ستوده در سال 1355 توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب به چاپ دوم رسید.

این كتاب كه مولف ابتدا آن را سفرنامه بخارا نامیده بود به دستور محمد خان شیبانی ازبک به مهمان نامه بخارا تغییر نام یافت. كتاب در سال 914 ه.ق. تالیف شده و از پنجاه و چهار مبحث آن، سی و هشت مبحث درباره تاریخ، سیزده مبحث درباره فقه و كلام، دو مبحث در شرح احوال مولف و یک مبحث شامل خطبه و مقدمه است. مهمان نامه بخارا از آثار ارزنده ی قرن دهم هجری و شامل اطلاعات مهمی درباره وقایع تاریخی دوران محمد خان شیبانی و زندگی اجتماعی مردم ماوراء النهر و تركستان است. نویسنده در این كتاب با دقتی تمام؛ شهرها، دهات، قلعه ها و بناهایی را كه در سفر خود به تركستان و خراسان دیده توصیف كرده و درباره گله داری قزاق ها، خانه های ایشان، آیین و آداب نیایش آن ها، مجالس مهمانی، سوگواری، پیشكش ها، غذاهای مختلف و آداب زیارتی اطلاعات ارزشمندی ارائه داده و نثر كتابش را با اشعاری در نصیحت، اندرز، وصف مناظر طبیعی و مساجد و قصرها آراسته است. کتاب مهمان نامه بخارا علاوه بر فواید تاریخی از نظر ارزش لغوی نیز شایان اهمیت است. ارزش اختصاصی مهمان نامه بخارا را شاید بتوان در این نکته خلاصه کرد که «وصف» به رویکردی کاربردی در متن بدل شده و از حالت زینتی در آمده و به همین دلیل است که خواننده در این کتاب با جلوه هایی داستانی روبه روست. این کتاب با قلم فضل الله بن روزبهان خنجی و به کوشش منوچهر ستوده در سال 1355 در 3000 شمارگان و توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب در تهران منتشر شده است.