کتابخانه مجازی ادبیات

علی بن حسین انصاری، طبیبی است که او را به جرأت می‌توان مشهورترین داروساز و طبیب دوره مغولان نامید. وی ملقب به حاجی زین العطار متولد سال 730ه.ق در شیراز است که نسب وی به شیخ عبدالله انصاری فیلسوف بزرگ قرن پنجم می‌رسد. مفتاح الخزاین اولین اثر جدی وی محسوب می‌شود، این کتاب، اثری دارویی است که در سه رساله جداگانه در ادویه مفرده، ابدال و اصلاح داروها و مرکبات تألیف یافته است. «اختیارات بدیعی» دومین اثر مهم علی انصاری و مهم‌ترین کتاب وی‌ می‌باشد. همان طور که از کلمه اختیارات که در عنوان کتاب است بر می‌آید، این کتاب شرحی گزیده و مختصر در مورد داروهای مفرده و مرکبه است و نویسنده سعی کرده این مسئله را در شرح داروهای مختلف بر حسب اهمیت آنان رعایت نماید. گفته می‌شود این کتاب بر پایه کتاب اول نویسنده یعنی مفتاح الخزاین نوشته شده و مولف شرح و تفصیل بیشتر و تغییراتی در فصل‌بندی کتاب اولیه داده و آن را به شاهزاده بدیع الجمال هدیه نموده است که وجه تسمیه این کتاب به اختیارات بدیعی نیز به همین دلیل است. براساس گفتار مولف، این کتاب مشتمل بر مقدمه و دو مقاله در داروهای مفرده و مرکبه می‌باشد،‌ گرچه در بعضی نسخ خطی جداولی مربوط به نام‌های داروهای مفرده نیز وجود دارد. مقاله دوم کتاب یا اصلاً تحریر نشده و یا در گذر زمان نابود شده است. نویسنده در مقاله اول ادویه‏ ها را یکایک به ترتیب حروف الفبا از الف تا یاء بیان نموده و در هر مورد به منشأ آن(حیوانى، معدنى، نباتى) اشاره نموده و قسمت موثر هر کدام را مشخص کرده است. آنگاه به بیان خواص آنها و این‏که با هر کدام چه نوع دارویى مى‏سازند و در کدام بیمارى‏ها استعمال مى‏گردد پرداخته است. کتاب اختیارات بدیعى، یکى از مراجع معتبر و مهم عطاران زمان خود بوده به‏گونه‏اى که حتى حکیم مؤمن در کتاب تحفة المؤمنین که در مذمت این کتاب سطورى چند نگاشته از ذکر این مطلب خوددارى نکرده است. کتاب اختیارات بدیعى به تصحیح و تحشیه ی دکتر محمد تقى میر و بر اساس چهار نسخه خطى تصحیح و تحقیق شده است. دکتر میر در ابتدا مقدمه ‏اى پیرامون زندگى مؤلف و کتاب او نوشته و در پایان نیز لغت‏نامه اى تدوین و تنظیم نموده است. در ذیل بسیارى از مفردات و ادویه، محقق مطالبى بر اساس منابع دیگر افزوده و همچنین معادل انگلیسى، فرانسوى و لاتین آنها را ذکر کرده است. این کتاب به اهتمام و تصحیح دکتر محمد تقی میر در سال 1371 توسط انتشارات شرکت دارویی پخش رازی در تهران منتشر شده است.