در این مقاله به بررسی جلدهای نسخههای خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران که دارای رقم، تاریخ یا کتیبه است پرداخته میشود. از میان حدود 16 هزار نسخه خطی موجود در این کتابخانه 99 نسخه دارای جلدهایی با رقم، کتیبه یا تاریخ هستند. این جلدها را میتوان به چهار گروه تقسیم کرد: نخست، جلدهای رقمدار که خود شامل جلدهای تیماج ایرانی، جلدهای ماوراءالنهری و جلدهای هندی و ترکی است. دوم، جلدهای دارای رقم کاتب که همگی از نوع روغنی هستند. سوم، جلدهای تاریخدار بدون رقم که از نوع جلدهای تیماج و روغنی هستند. چهارم، جلدهای کتیبهدار بدون تاریخ که شامل دو دسته جلدهای تیماج و جلدهای روغنی هستند و دارای ویژگیهای متفاوتی به لحاظ شیوه نگارش کتیبه میباشند. در این مقاله به بررسی هر یک از گروههای فوق پرداخته شده و ویژگی همه جلدها در چهار جدول ارائه گردیده است.
در مورد موضوع کتاب در مقدمه آمده است: "کار ترجمه کتاب تاریخ الکتاب، اثر سوند دال، نویسنده دانشمند و رئیس هیات امنای دانشگاه کپنهاگ را آغاز کردیم، نویسنده ای که در کتابش سرمایه علمی عظیمی را با تحقیق ژرف فراهم آورده است، به طوری که آن را در ردیف نادرترین کتابها در نوع خود قرار می دهد و شامل بحثی فراگیر و مفصل درباره تاریخ کتاب از ابتدای پیدایش آن و از کهن ترین دوران تاکنون، در سرزمینهای مختلف جهان است. مولف این کتاب بحث را از مصر که گاهواره تمدن و مادر کتاب در چین و آشور و بابل و آنگاه در مورد طومارهای پوستی که به دست یونانیها، رومیها و رهبانان قرون وسطا نوشته شده اند، به تحقیق می پردازد و سپس آخرین مراحلی را که کتاب تا امروز پیموده و به دست ما رسیده است مورد بررسی قرار می دهد. نویسنده، در ضمن این مباحث، کاربرد کاغذ را از ابتدای اختراع آن در چین، تا وضعیت کنونی آن در پیشرفته ترین کشورها بیان می کند. سوند دال در بحث خویش تنها به تاریخ کتاب اکتفا نمی کند، بلکه به همراه آن تاریخچه پیدایش کتابخانه ها را نیز از دوره پیش از میلاد، در زمان تسلط فراعنه بر مصر و هنگامی که کاهنان آمون و رع مدیریت کتابخانه ها را به عهده داشتند بیان می کند. این کاهنان شاگردانشان را چون امروز برای انجام این وظیفه به دقت تربیت می کردند.....خلاصه کلام آن که این کتاب دارای شش بخش مهم است که مباحث تاریخی مفصل را از کهن ترین دوران تا امروز در بردارد به این شرح: 1.ماده کتاب و شکل آن 2. جلد کردن کتاب 3. مصور سازی کتاب 4. تاریخ چاپ کتاب 5. تشکیلات تجارت کتاب و قوانین آن 6. تاریخچه کتابخانه ها در کشورهای مختلف جهان..."
کتاب حاضر به اهتمام حمیدرضا قلیچ خانی و از کتب مرجع در زمینه خوشنویسی ایران به شمار می آید. این اثر شامل بیش از بیست رساله و متن کهن فارسی نگارش شده توسط هنرمندان ایرانی است و رسالات مشهوری چون آداب المشق، مداد الخطوط، صراط السطور، گلزار صفا، قانون الصوّر، خط و نقاشی و چندین رساله کوتاه و پراکنده درباره کاغذ، رنگ آمیزی و ... بخشی از منابع مورد استفاده در این کتاب را دربرمی گیرند. محور اصلی این کتاب خوشنویسی و هنرهای وابسته به آن مانند تذهیب، تشعیر، تجلید و رنگسازی است. این کتاب توسط انتشارات روزنه در اختیار پژوهشگران و مشتاقان هنر ایران قرار گرفت.
میرزا محمدتقی مستوفی ملقب به لسانالملک و متخلص به سپهر، مورخ نامدار عصر قاجار، به سال 1217ق در کاشان متولد شد. در دوره حکومت محمدشاه منشی و مستوفی دیوان بود و در سال 1258 ق به دستور محمدشاه و تشویق حاج میرزا آقاسی مأمور تألیف تاریخ قاجاریه شد. وی طرحی بسیار عظیم برای تدوین تاریخ ایران و اسلام و جهان تهیه کرد و شروع به تألیف نمود، اما این طرح چنان عظیم بود که نه او که هیچکس قادر نبود به تنهایی آن را به پایان ببرد. سپهر تا پایان عمرف یعنی سال 1297 ق، موفق شد بخشهایی از تاریخ عمومی و تاریخ اسلام و نیز بخش تاریخ قاجاریه را از آغاز تا سال 1274 ق به نگارش درآورد.