طبقهبندي سنتي و گاه غيرعلمي، بر پيكره نظام آموزشي و پژوهشي ادبيات فارسي سايه انداخته و عمده حوزه دانش و پژوهش ادبي به رشد و بالندگي چنداني دست نيافته است. شرح و تفسير متن، با اين هدف كه پيچيدگيهاي متن زدوده و خواننده به دركي ژرف و پويا از متن هدايت شود، در اين حوزه جاي ميگيرد. در اين ميان، نقش شارح و تاويلكننده متن بسيار اهميت دارد؛ چرا كه او بايد بتواند بين جهان متن و جهان خواننده گفتگويي برقرار كند و بين افق معنايي در ذهن آفريننده متن و افق نگاه خواننده پيوندي پديد آورد، در حالي كه بسياري از شارحان بر اين باورند كه شرح و تفسير متن؛ يعني صرفا پرداختن به حل مشكلات واژگاني متن. گستردگي مباحث حافظپژوهي و شمار فراوان شرحهاي حافظ، موجب ميشود در نقد و تحليل شرحنويسي در شعر فارسي و آسيبشناسي اين حوزه بهتر بتوانيم گام برداريم. اشكالات چهارگانه ساختاري، درونمايهاي، واژگاني و صوري، در اين شرحها به چشم ميخورد كه در اين مقاله تنها به نابسامانيها و نادرستيهاي ساختاري پرداخته ميشود. در اين اشكالات، مواردي مانند نبود نظام تعريف شده و منسجم، عدم جامعيت، غير تحليليبودن شرحها، بهرهگيري از شيوههاي نادرست آموزشي و تعليمي، بيتوجهي به غزلهاي حافظ به مثابه مجموعهاي منسجم و ناديده گرفتن ارتباط بيتها در بافت معنايي كليت غزل تحليل و ارزيابي شده است. بيگمان رشد مباحث حافظپژوهي به بسط و گسترش نقدهاي علمي، تحليلي و فراگير بر شرحهاي حافظ به عنوان يكي از عرصههاي فهم و دريافت شعر حافظ نيازمند است.
ترانههای عامیانه برای عامه فرهنگدوست، دوستداشتنی و زیبا و دلرباست؛ به همان دلربایی شعرهای آسمانی حافظ و سعدی و مولانا و به همان زیبایی آثار سهراب و فروغ و اخوان. اگر خوب نگریسته شود، این ترانهها، زبان دیرین دل و ادراک مردمان است. در این کتاب ابتدا کلیاتی درباره ترانههای کهن گفته شده و سپس در بخش دوم ویژگیهای ساختاری ترانههای جام از قبیل لهجه، قافیه، تکرار، آرایههای شعری و .... بررسی گردیده است. بخش سوم کتاب اختصاص به بررسی درونمایههای ترانههای جام دارد؛ از قبیل تحمیدیهها، دغدغهها، دلدادگی، اوصاف محبوب و ... .
داستان از قالبهای کهن ادبیات است که در میان ملّتها تاریخچهای دیرینه دارد. هند نیز در میان ملل مشرق زمین سرزمین پر راز و رمزی است که شاهکارهای متعدّد داستانی آن از جمله «مهابهاراتا و رامایانا» دارای اهمیّت است. «نل و دمن» قسمتی از این اثر داستانی است که به دست فیضی دکنی ملک الشعرای دربار اکبر شاه در قرن دهم (ه) از سانسکریت به فارسی ترجمه شد و سپس توسط این شاعر به نظم فارسی درآمد. در این پژوهش کوشش شده است داستان «نل و دمن» بر اساس عناصر تشکیلدهنده یک داستان نظیر: طرح ، شخصیّت ، زاویه دید و غیره تحلیل ساختاری گردد. نتیجه به دست آمده این است که داستان مورد نظر به شکل ابتدایی و ساده، همه عناصر داستان امروز را دارد اما از پیچیدگی اینگونه داستانها بیبهره است.
دانشگاه تربیت معلم سبزوار به مناسبت چهل و اندی سال کوشش های علمی و اندیشه ورزی استاد دکتر سیدمحمد علوی مقدم همایش نکوداشتی با هدف ارج نهادن به خرد، اندیشه و دل آگاهی در 13 اردیبهشت 1380 برگزار کرد و کیمیای سخن مجموعه مقالاتی است که به همین مناسبت در سه بخش "یادها، خاطره ها و باورها" ، "زبان، ادبیات و نقد ادبی" و "علوم قرآنی، علوم بلاغی و معرفت شناسی" در برابر دیدگان اهل اندیشه، خردمندی و فرهیختگی قرار می گیرد
در پژوهشهای پیشین، کاوش درباره مضمون عیاری و آموزههای جوانمردی و جریانها و شاخههای این آیین اجتماعی ـ سیاسی عموماً بر اثر غلبه گرایش و نگاه نخبهگرای محققان و محوریت و جایگاه ویژه قرآن کریم و متون دینی، بیشتر معطوف به متون عرفانی منثور و گاه منظوم بوده است. روشنگری و بازنمایی ارتباط تنگاتنگ و کهن عیاری و جوانمردی با متون حماسی و نمایاندن آموزههای تعلیمی ـ القایی این جمعیت اخلاقی میتواند گامی نو و جهتساز باشد تا خاستگاه اولیه و ایرانی عیاری را آشکار سازد و برخی برداشتهای نادرست موجود را نیز در این مورد اصلاح نماید. با این چشمانداز نوشتار حاضر کوشیده است نخست مبانی نظری تحقیق را در چهار محور روایتهای حماسی منثور، ادبیات تعلیمی و چیستی و زیرشاخههای آن، پیشینه تاریخی و فراز و فرودهای جوانمردی و عیاری معرفی کند و سپس با رویکرد تطبیقی موردی و گونهشناختی، به تحلیل و توصیف آموزههای تعلیمی ـ القایی عیاران و جوانمردان در دو حماسه منثور سمک عیار و داراب نامه بپردازد. دست آوردهای جستار حاضر، ناگفتهها و ابعادی را آشکار میسازد که پیشتر بدانها توجهی نشده است.