در مقاله حاضر، ابتدا تاریخچه پیدایش و توسعه تاریخ ادبیات روسیه مورد مطالعه قرار میگیرد. تاریخ پیدایش ادبیات روسیه به اواخر قرن دهم، یعنى به زمان پذیرش مذهب مسیحیت به عنوان مذهب رسمی و دولتى روسیه برمیگردد. سپس سبکها و آثار اولیه ادبیات روسیه باستان و همچنین موضوعات آنها بررسى میشوند. به رایجبودن سبکهایى مانند سالنامهنویسی، پندنامهنویسی، حکایت و سفرنامهنویسى نیز اشاره شده است، همچنین به صورت اجمالى به ویژگىهاى آثارى مانند داستان سالهاى گذشته و کلامی در مورد هنگ ایگور پرداخته شده است.
در مجموعه حاضر، زندگینامه، آثار خلاصهای از آرای هفده تن از نویسندگان، شاعران و هنرمندان دنیا معرفی شده كه عبارتاند از : ((ناثانیل هائورن( 1864ـ 1804)، نویسنده))، ((هرمان ملویل( 1891ـ 1819)، نویسنده))، ((والت ویتمن ( 1892ـ 1819)، شاعر))، ((استیفن كرین( 1900ـ 1871)، نویسنده))، ((جك لندن ( 1916ـ 1876)، نویسنده))، ((ویلاكاثر( 1947ـ 1876)، نویسنده))، ((سینكلر لوئیس( 1950ـ 1885)، نویسنده))، ((یوجین اونیل( 1953ـ 1888)، نمایشنامه نویس))، ((اسكات فیتز جرالد( 1940ـ 1896)، نویسنده، نمایشنامه نویس))، ((ارنست همینگوی ( 1961ـ 1899)، نویسنده، شاعر))، ((جان اشتاین بك( 1968ـ 1902)، نویسنده، نمایشنامه نویس))، ((لئونارد برنشتاین( 1990ـ 1918)، آهنگساز، رهبر اركستر، فیلمنامه نویس))، ((فرانك لوید رایت( 1959ـ 1869)، آرشیتكت))، ((ادگار دوگا ( 1917ـ 1834)، نقاش))، ((ونیسلا هومر، نقاش واقعگرا( 1910ـ 1836)، نقاش))، ((مری كاسات( 1926ـ 1844)، نقاش))، ((ایگورگرابار( 1960ـ 1871)، نقاش)) . گفتنی است كه هر معرفینامه با عكسهایی از شخصیت مورد نظر همراه است .
شاعر متخلص به فرات در یزد به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایى را در موطنش به پایان رسانید و براى فراگرفتن فقه و اصول به اصفهان و خراسان و بعد به تهران آمد و دوره دبیرستان را در دارالفنون به پایان رسانید. وى در ۱۲۹۸ ش. که انجمن ادبى ایران تأسیس شد سمت منشى انجمن داشت. سپس در انجمن ادبى حکیم نظامى و انجمن ادبى فرهنگستان عضو گردید. چندى نیز به تدریس مشغول و نظامت مدارس را عهده دار بود. در ۱۳۰۵ ش. به استخدام اداره کل ژاندارمرى درآمد. فرات از ۱۳۲۵ ش. به نشر قسمت هایى از اشعار خود همت گماشت. فرات در غزل سرایى ماهر بود و قسمتى از اشعار فکاهى او نیز با نام مستعار «ابنجنى» در روزنامه ها منتشر شده است. وى در تهران درگذشت. از آثارش: «ثمرات»؛ «رشحات»؛ «نغمات»؛ «قطرات»؛ «لمعات»؛ «نفحات»؛ دیوان شعر مى باشد. کتاب حاضر دیوان سوم، نغمات فرات است که شامل رباعیات، قطعات، قصائد، مثنوی، ترجیع، غزلیات و دیگر سخنان است.
درمقاله حاضر ابتدا به اجمال، به ویژگیهای مکتب ادبی رئالیسم انتقادی پرداخته شده است؛ از جمله اینکه رئالیسم انتقادی، پدیدهای مختصّ ادبیّات عصر طلایی روسیّه است و نویسندگان ایرانی ـ مانند محمّدعلی جمالزاده، بزرگ علوی، جلال آلاحمد، میرزا فتحعلی آخوندزاده ـ تحت تأثیر این مکتب ادبی، آثار جاودانی به مقتضای زمان خود خلق کردند. سپس به بررسی نمودهای مکتب رئالیسم انتقادی در آثار آخوندزاده و به طور اخصّ در آخرین نمایشنامه وی، کمدی وکلای مرافعه، پرداخته شده است. نویسنده در این کمدی، انتقاد تند و تیز خود را متوجّه دستگاه قضایی دورانش (عصر قاجار) و سازکارهای رسیدگی به شکایات و مرافعات کرده و با بهرهگیری از ویژگیهای رئالیسم انتقادی روسیّه و نیز استفاده از دستاوردهای نویسندگان بزرگ آن کشور، دیدگاههایش را درباره مسائل مختلف اجتماعی دوران خویش بیان کرده است.
در این مقاله یکی از انواع ادبی یعنی فانتاستیک، که اخیراً در ادبیات معاصر روسیه رواج چشمگیری پیدا کرده است، مورد بررسی قرار میگیرد. داستان مورد بحث ما پدر من آنتی بیوتیک است، از آثار برجسته این نوع ادبی است که بر اساس شرایط بحرانی و حوادث ناهنجار دنیای کنونی و تأثیر آن بر زندگی انسانها، نگاشته شده است. در ادامه با معرفی سرگئی واسیلیویچ لوکیانینکو از نویسندگان پیشرو فانتاست در ادبیات نوین روسیه، به بررسی آثار وی و انگیزههای رویآوری نویسنده به این سبک ادبی میپردازیم. لوکیانینکو نویسندهای که با مهارت شگفتانگیزی زندگی را در گذشته، حال و آینده به کمک علم و تخیل ترسیم میکند، داستان مورد بحث را در سال 1992 به رشته تحریر درآورد. از نظر او برای انسان امروزی دشوار است که به شیوه نوین زندگی، شمار کثیر اطلاعات، ازدیاد برخوردها و روش جدید معاشرتها عادت کند. او معتقد است روان انسان که آمادگی چنین حملهای را نداشته است، گاهی اوقات ترجیح میدهد دنیای واقعی را فدا کند و در دنیای ساخته ذهن خود غرق شود. نویسنده در این داستان تلاش دارد نشان دهد که قربانیان اصلی ناهنجاریها و جنگطلبیهای بزرگترها در دنیای کنونی، یعنی دنیای به اصطلاح متمدن، کودکاناند. در این مقاله همچنین سعی شده است با بررسی داستان پدر من آنتیبیوتیک است بهعنوان یکی از آثار فانتاستیک عصر حاضر روسیه، تا حدودی زمینه برای آشنایی بیشتر خوانندگان ایرانی با ادبیات معاصر روسیه، مخصوصاً نوع ادبی فانتاستیک فراهم گردد.