کتابخانه مجازی ادبیات

بوستان، همتای جاودانه‌ی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومه‌ی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامه‌ی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هم‌مانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قاره‌ی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتب‌خانه‌ها و سپس در عصر جدید در آموزشگاه‌ها و مدارس عالی و دانشکده‌ها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که می‌دهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.

مولف در مقدمه کتاب می گوید: "کلید گنجینه" حاصل قریب به دو سال است؛ تا از پی آن پژوهشگران و شیفتگان ادب این مرز و بوم بتوانند به سهولت ابیات مورد نظر را در بین دفاتر پنجگانه حکیم گنجه بیابند. امید که طبع نازک و باریک اندیش اهل ادب را بیاراید و بر کاستی هایش ببخشند. هرچند تلاش خود را مصروف آن داشته ایم تا این اثر هرچه کمتر نقص و کاستی داشته باشد؛ لیکن پوشیده نیست که تنظیم بیش از هفتاد هزار برگه فیش به همراه یکصد و پنجاه هزار عدد و حرف نمی تواند خالی از خلل باشد. در تنظیم و تالیف این اثر مراجعه ما به دو نسخه رایج از کتاب خمسه بوده است، نسخه ای در سه جلد به تصحیح مرحوم استاد وحید دستگردی و دیگر نسخه ای که بوسیله موسسه امیرکبیر به چاپ رسیده و در اختیار عموم دانش پژوهان می باشد. لیکن با توجه به اینکه ممکن است در آینده چاپهای جدیدتری از خمسه عرضه شود و یا کسانی چاپهای دیگری از خمسه را در اختیار داشته باشند؛ لذا ضمن ذکر کلیه اطلاعات مربوط به دو نسخه رایج و موجود با ذکر (دفاتر پنجگانه) و (قصص و حکایات و مقالات) این امکان را فراهم ساخته این تا این اثر بتواند جوابگوی اهل ادب بوده و حداقل ابیات مورد نظرشان را در محدوده دفتر و حکایت نشان دهد.

محمد بسنوی مشهور به سودی یکی از موفق‌ترین شارحان آثار ادبی فارسی است. سودی شرح کامل بر دیوان حافظ و بوستان و گلستان سعدی و ظاهراً شرحی نیز بر مثنوی از خود به یادگار گذاشته است. بی‌تردید شرح سودی بر حافظ و بوستان سعدی مفیدترین شروحی است که بر این دو اثر ادبی بی‌نظیر نوشته شده. شرح گلستان از لحاظ اهمیت و اشتمال بر فواید بلافاصله بعد از این دو شرح قرار می‌گیرد؛ ولی از لحاظ جامع‌بودن و تفصیل مفردات دست‌کمی از شرح حافظ و شرح بوستان ندارد.

محمد سودی بوسنوی (م 1005 ق) در یوگوسلاوی فعلی دیده به جهان گشود. وی زبان فارسی را نزد مصلح الدین لاری مدرس دیار بکر آموخت. سپس به استانبول رفت و به معلمی فرزندان اعیان و اشراف پرداخت و در سرای احمدخان، به سمت خواجگی روزگار گذراند. این کتاب یکی از هفت اثر گرانسنگ و ارزشمند سودی است. ترجمه این کتاب توسط دکتر اکبر بهروز از روی تنها نسخه چاپی 1288 هجری طبع عامره انجام شده است. دکتر بهروز، بیت ها را از روی نسخه سودی نقل و با دو نسخه تصحیح فروغی و رستم علی یف تطبیق کرده و نسخه بدل ها را در پاورقی ذکر کرده است. اغلاط چاپی نسخه سودی را نیز از روی نسخه فروغی و علی یف در متن و اختلاف نسخ را در پاورقی آورده. کلمه های دشوار و نکته های دستوری نیز در ترجمه ذکر شده و حاصل تمامی ابیات به فارسی برگردانده شده است. وی همچنین با حفظ امانت داری، شاهد مثال های ترکی (بیت یا ضرب المثل ها) را نیز به فارسی برگردانده و فهرست هایی نیز از آیات، احادیث و عبارات عربی، اسامی خاص و کشف الابیات تمام بیت های بوستان تهیه کرده است. این شرح مهم و انتقادی بوستان سعدی، در سال 1352 شمسی به زیور طبع آراسته شد.