نقد عربی در سدههای پیشین نخست آغازی ساده سپس تحولی سازنده داشته و پس از آن دچار رکود گشته از ارزش و زیبایی آن کاسته شده است. این کتاب نخستین مجموعهای است که در آن دورههای مختلف و نیز آثار نقدی این دوران بررسی شده است. این کتاب گفتاری است مختصر درباره سیر تحول نقد عربی در طی قرون وسطی که در آن از دوران اولیه نقد که هنوز ابتدایی بوده و تنها ذوق و احساسات ساده بر آن حکمفرماست آغاز کرده و به عصر عباسی که نقد در آن چون دیگر زمینههای اجتماعی و فلسفی و علمی از پیشرفتی چشمگیر برخوردار شد، رسیده است.
این کتاب میتواند در شناساندن فرهنگ و ادب و اندیشه عربی که بخش مهمی از فرهنگ شرقی و اسلامی را شکل میدهد و در آشکارکردن روابط آن با فرهنگ و تفکر مغربزمین، راهگشا باشد و برای آفریدن احساس خودباوری در نسل جوان سودمند افتد. این افزون بر ارزش ادبی کتاب است که معرفی دیدگاه نقدی جدیدی را عهدهدار شده و آن نقد آثار ادبی بر اساس اصول زیباییشناسی است؛ آنگونه که ادبای شرق و غرب و فلاسفه و روانشناسان از آنها تعبیر کردهاند.
هذا الکتاب عرض فیه للأدب فی العصر الجاهلی بألوانه المختلفة الشعر، والنثر، کما عرض عصر صدر الاسلام، والعصر الاموی، والعباسی، والاندلسی، و ذلک الکتاب بالحدیث عن الادب فی عصر الحدیث، بفنونه الادبیه التی جدت فیه، والکتاب فی مجمله تأصیل للصورة الادبیة فی هذه العصور و هو من الکتب القلیلة التی جمعت الحدیث عن العصور الادبیة.
این کتاب در واقع شیوهنامهای است درباره چگونگی انجام تحقیقات ادبی و روشهای تدوین یک پژوهشنامه. نویسنده که خود صاحب آثاری معتبر در زمینه ادبیات و نقد ادبی است، در چهار بخش اصلی این کتاب به تعریف پژوهش ادبی، معرفی شیوههای گوناگون تحقیق، چگونگی برخورد با متون کهن و روش استفاده از منابع پرداخته است. در معرفی روشهای تحقیق، ابتدا شیوه قدما یعنی راویان شعر و حدیث توضیح داده شده و سپس به تفصیل از رویکردهای امروزی تحقیق و شیوههای نقد سنت بوو، لانسون، کنت برک و دیگران سخن به میان آمده و دیدگاههای مختلفی که میتوان از منظر آنها به یک اثر ادبی نگاه کرد، بررسی شده است. فصولی نیز به تحقیقات ادبی با گرایشهای جامعهشناختی، روانشناختی، زیباییشناختی و .... پرداخته و با معرفی منتقدان صاحبنام و شیوههای هر یک، نمونههایی گویا از کار آنان به دست داده است.
مضمون کتاب به طور عام نقد و تاریخ ادبیات عربی و به طور خاص بررسی سبکهای شعر عربی از حیث هنر و صنعت شعری است که از آغاز تا پایان عصر عثمانی را در بر میگیرد