سید ابوالقاسم قائم مقام (۱۱۵۸ - ۱۲۱۴) صدر اعظم، سیاست مدار، ادیب، شخصیت برجسته و تاثیرگذارعرصه سیاست و ادب نیمهٔ اول قرن سیزدهم هجری ایران بود. قائم مقام فراهانی نمونهٔ بارز تدبیر و تیزبینی آمیخته با انسان دوستی میهن پرستانه بود. وی نثر فارسی را که در آن زمان پر از مبالغه و تملق و عبارت پردازی های عربیِ مسجع، پیچیده و دور از ذهن بود، به نثر فصیح و روان برگردانید. بسیاری از منشیان دوره قاجار از سبک او پیروی کردند و به شیوه او نگارش کردند. کتاب حاضر بخش دوم نامه های قائم مقام مربوط به ماموریت گریبایدوف در ایران و مسائل دیگر در روابط ایران و روسیه است که به کوشش دکتر جهانگیر قائم مقامی گردآوری شده اند. این نوشته ها که حاوی مطالب و نکات فراوان تاریخی، فرهنگی، ادبی و ... هستند، مدارک معتبر تاریخ نگاری محسوب می شوند. در بخش نخست نامه هایی که به قلم قائم مقام هستند، ارائه شده اند ( 60 نامه ). در قسمت دوم پاسخ آن نامه ها که اولیای امور و ماموران دولت روسیه فرستاده اند (48 نامه ) و چندین نامه از سفیر انگلیس و اولیای ایران در خصوص همان موضوع ( 11 نامه ) آورده شده است.
به تجربه ثابت شده است که اغلب علاقمندان و دانشجویان در موقع تحریر و تنظیم نامه در مورد چگونگی و اسکلت بندی آن، جای صحیح آدرس ها، تاریخ، جای مناسب به کارگیری عبارات سلام و تعارف، متن نامه، پایان نامه و عبارات مربوطه آنها، تنظیم اصولی پاکت نامه، و به طور کلی نحوه علامت گذاری دچار اشتباه می شوند. از طرفی به کارگیری صحیح واژگان و اصطلاحات بازرگانی، برای عمده دانش پژوهان خالی از اشکال نیست، از این رو به تهیه و تالیف این فرهنگ که از مدتها پیش مورد درخواست صاحب نظران، اساتید، کارشناسان اقتصادی و اجتماعی و کلیه دانشجویان و علاقمندان بود و جای خالی آن در جامعه اقتصادی و فرهنگ پرور و ادب دوست ما احساس می شد، مبادرت گردید و مولف را بر آن داشت که اطلاعات و تجارب چند ساله خود را در زمینه فرهنگ نامه نگاری و بازرگانی به صورت مجموعه فعلی درآورده و در اختیار کلیه خواستاران و مشتاقان قرار دهد.
کتاب گلستان ارم اثر عباسقلی آقا باکیخانوف قدسی در بین آثاری که راجع به تاریخ آذربایجان نوشته شده مقام برجسته ای احراز می کند. این اثر تاریخ مردمان شیروان و داغستان را از ادوار باستان تا دوره حیات مولف یعنی اوایل قرن نوزدهم دربر می گیرد. نظری به گذشتۀ تاریخ شیروان و داغستان نشان می دهد که این سرزمین ها حوادث تاریخی پرتلاطمی را از سرگذرانیده، دوران رشد بسیار پیچیده ای را طی کرده، گذرگاه اقوام گوناگونی بوده و در ادوار مختلف در معرض هجوم مهاجمان مختلف قرار گرفته اند.
اسناد دولتی و اداری و همچنین نامههای تاریخی یکی از سرچشمههای معتبر نگارش تاریخ است که ارزش وجودی آن بر تاریخپژوهان و نویسندگان پوشیده نیست. در این کتاب 150 سند تاریخی و اصیل گردآوری شده که هر برگ از آن، گوشهای از تاریخ ایران را روشن میکند و بخشی از کتاب فرهنگ و تمدن شکوهمند ایران را روشن میسازد. این اسناد درباره تاریخ، فرهنگ، تمدن و هنر ایران از دوره جلایریان تا پهلوی است که ابتدا توسط برخی از محققان با حواشی و توضیحاتی در شمارههای متوالی مجله «بررسیهای تاریخی» درج شده بودند و در این کتاب به طور مستقل و جداگانه انتشار یافتهاند. چاپ کتاب بر اساس ترتیب ادوار تاریخی و تاریخ صدور فرمانها و نامهها گذارده شده و نیز کوشش شده از روی اصل و نسخ منحصربهفرد آنها عکسبرداری یا رونویسی شود.
این نوشتار که در ضمیمه سال سوم مجله «بررسیهای تاریخی» منتشر شده، بررسی متن و عکس سندی است که ظاهراً فرمانی است در روز طوماری پوستی که اصل آن در کتابخانه ملی پاریس در بخش نسخ خطی شرقی مضبوط است. این فرمان که منسوب به سلطان احمد جلایر است، به خط تعلیق و درباره بخشودگی مالیات و عوارض موقوفات مقبره شبخ صفیالدین جد پادشاهان صفوی و به دلیل آسایش خاطر شیخ صدرالدین موسی پسر اوست که در ذیقعده 773 قمری به حکام و مأموران دولتی صادر شده است.