آنچه در این مجموعه گرد آمده است، نمونههایی است زیبا و قطعاتی سودمند و آموزنده، ریخته قلم استادان باتجربه و تراویده طبع سخنوران سخنشناس که از میان انبوه نوشتهها و شعرهای رنگارنگشان برگزیده شده است. نوشتهها بر مسائل اجتماعی و فنی و سرگذشت بزرگان و ناموران و باریکیهای اندیشه و راه و رسم و عادات و آداب نیکشان و داستانهای پرنکته و لطیفه و مباحث تاریخی مشتمل است و در همه آنها کلام استوار و عبارات جاافتاده و ترکیبات نیک بههم یافته و الفاظ دال بر معنی مقصود و لغات تراش خورده است. زمان نگارش قطعات و سرایش اشعار حدود ده قرن گستردگی دارد و بنابراین خود گویای دریافت تحولهای تدریجی که از خواص زبانهای زنده است و دگرگونیهای لفظی و معنوی و مرگ و توقف یا تولد و سیر الفاظ و مفاهیم آنها تواند بود و این سیر تدریجی و تکمیلی یا تحولی را بهخوبی نشان تواند بود.
موضوع کتاب حاضر در مورد زندگی نامه امیر عنصرالمعالی کیکاووس نویسنده کتاب قابوسنامه تالیف غلامحسین یوسفی که توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.
صدرالدین محمدبن ابراهیم بن یحیی شیرازی که به صدرای شیرازی و ملاصدرا و صدرالمتالهین نامبردار است از فیلسوفان جامع و صاحب نظر روزگار صفوی است و او اگرچه در کتابهای خود به ویژه در اسفار روش جمع و گرد آوردن نوشته های دیگران را پیش گرفته بود ولی خود او هم در مبحث تعقل و خیال و مثل و حرکت و حدوث عالم و نفس و معاد رای و پندار خاصی دارد که از خود او است و کتر در آثار دیگران دیده می شود. آثار مسلم صدرای شیرازی بر روی هم به چهل کتاب و رساله و مقاله و نامه می رسد که جز سه اصل همه به عربی است و اینک آنها را میشناسم. گذشته از آنها نام 18 اثر است که در فهرستها و سرگذشت نامه ها از آنها یاد شده و برخی از انها باید از صدرالدین محمد دشتکی شیرازی و برخی از پسر خود صدرا باشد و برخی هم گویا نام دیگر رساله های خود صدرای شیرازی است و برخی را هم من چون نسخه انها را ندیده ام نتوانسته ام درباره آنها داوری کنم همه اینها پس ازیاد کردن آثار صحیح شیرازی بنام آثار منحول و مشکوک برشمرده میشود.
از اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری، تقریبا همدوش با نثر ساده و بی تکلفی که دنباله نثر دوره سامانی وغزنوی بود، شیوهای در نثر فارسی بوجود آمد که بتدریج آن را از صورت ساده و روان و مرسل و دور از تکلفات و پیرایه های لفظی و آرایشهای صوری دور ساخت و در طی قرنهای ششم و هفتم تقریبا جای آن را بگرفت. دلایل عمده این تحول را در عوامل ذیل میتوان خلاصه کرد: گذشتن مدتی بالنسبه مدید از حمله عرب و انقطاع تدریجی رابطه ادبی ایرانیان با گذشته خود. نفوذ و قوت روز افزون دیانت اسلام و علوم متعلق بدان، همچون علم قراءت و تفسیر و فقه و کلام، که خود متضمن رواج و اشاعه زبان و ادب عرب نیز بود و درک و فهم و تعلم و تعلیم این علوم جز با اطلاع بر دقایق آن زبان امکان نداشت، و ایجاد مدارس متعدد علوم دینی در نقاط مختلف ممالک اسلامی از جمله ایران. کثرت مؤلفات بدیع در ادب وبلاغت عرب که مدار آن بیشتر بر توجه به بدایع لفظی و ارزش خاص لفظ در کلام بود، ورغبت فراوان نویسندگان و منشیان و مترسلان در فراگرفتن فن انشا و ترسل بدین آثار. پیمودن نثر فارسی مراحل ابتدایی خود را در شیوه ساده نویسی و رسیدن آن بذروه کمال خود در این طریق، میل و توجه خاص نویسندگان فارسی زبان بر متوقف نماندن این سیر تکاملی، وتحقق بخشیدن بدان بوسیله سرمشق قرار دادن آثار مصنوع و متکلف ادب عرب، و بوجود آوردن آثاری شبیه بدان درنثر فارسی.
آنچه در این کتاب فراهم آمده، شرح قسمتی از کارهایی است که در طول مدت پنجاه سال توسط انجمن آثار ملی انجام شده است؛ مهمترین مواردی که ذکر شده عبارتند از: ساختن آرامگاه برای بزرگان نامور ایران چون فردوسی، ابن سینا، سعدی، نادرشاه و ....؛ کمک به تعمیر بناهای تاریخی ایران در اصفهان و شیراز و خراسان، طبع و نشر آثار بزرگانی که برای آنان آرامگاه ساخته شده یا چاپ کتبی درباره آنان و همچنین چاپ و انتشار کتابهای مربوط به شهرها و بناهای تاریخی و فرهنگ ملی و .... .