منشآت قائممقام در حقیقت گنجینه عظیم و بیهمتای علوم انسانی و تتبعات اجتماعی است. قائممقام که به تقریب در رأس کل امور کشوری و لشکری بوده است، توانسته با خامه سحار خود تمام حقایق مشهود و مکتوم را شرح و وصف نماید و به بهترین وجهی از عهده این امر برآمده است. یكی از نظر ارزش ادبی كه سبك قائممقام روی همرفته تابع گلستان سعدی است و دیگر اهمیت تاریخی منشآت. در این باره میتوان گفت منشآت آیینه تمامنمایی است كه حقایق اوضاع اوایل عهد قاجاریه را بیكموكاست و عاری از حب و بغض و تزویر و ریا و خویشتنداری منعكس مینماید؛ چه غالب نوشتهها شامل دستورها، فرمانها و گزارشهایی است كه از جانب شاه و ولیعهد صادر شده و مربوط به وقایع روزمره دربار و دولت و امور جاری كشور بوده است.
هاشم اعتماد سرابی نویسنده کتاب، در مورد موضوع کتاب می گوید: این نوشته ها یک قسمت از مقالاتی است که در این چند ساله در روزنامه خراسان چاپ شده است، چیزهایی که پیرامون مسائل مختلف نوشته ام. که البته مثل نماز آن مردک گلستان چیزی نبوده که به کار آید. از سستی و نقص اما چرا باز به شکل کتابی در می آید منکه هنوز از رنج شرم "اسائه ادب" فارغ نیامده ام، واقعه ایست مشکلم... احساسی است و امیدی گنگ و خام و اگر با این همه، کمک کوچکی به درک درست شده باشد خود را ماجور یافته ام.
موضوع کتاب حاضر در مورد زندگی نامه امیر عنصرالمعالی کیکاووس نویسنده کتاب قابوسنامه تالیف غلامحسین یوسفی که توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.
این کتاب، مشتمل بر اشعار فارسی و عربی ابوالقاسم قائممقام فراهانی (متوفی 1251ق)، متخلص به ثنایی است. در ضمیمه این کتاب اثر دیگر قائممقام با نام مثنوی جلایرنامه آمده است. کتاب مشتمل بر سه بخش است: مقدمه مصحح با عنوان گوشههایی از زندگی پرفرازونشیب قائممقام فراهانی؛ اشعار پارسی و تازی او مشتمل بر 1606 بیت پارسی و 87 بیت عربی؛مثنوی جلایرنامه، شامل 1124 بیت که بر اساس نسخه استاد وحید دستگردی بهوسیله نگارنده تصحیح و تحشیه شده و منضم به این دیوان است. در بخشی از این مقدمه، به خدمات قائممقام پرداخته شده است. از جمله مهمترین خدمات قائممقام، خدمت به فرهنگ کشور بوده است؛ بدین معنی که سیاق و عبارات و نوشتههای ایران را که از زمان صفویه رو به انحطاط گذاشته بود و مبدل به عبارتپردازیهای مغلق شده، تغییر و تبدیل به عبارات سهل و ساده داده است و در واقع میتوان قائممقام را معمار نثر جدید فارسی به شمار آورد و منشآت وی گواه صادقی بر این مدعاست. قائممقام نهتنها در نثر، بلکه در شعر نیز قدرتی بسزا دارد و در این فن هرچند که شاگرد مکتب شعرای خراسان است، اما مانند نثر، صاحب ابتکار و تصرف و شیرینکاری و تجدد است؛ خاصه در اشعاری که قصدی خاص دارد و میخواهد چیزی بگوید و مطلبی بپروراند.
نسخ مختلف دیوان شعر قائممقام (در زمان چاپ این کتاب) بیش از هزاروپانصد بیت نبوده، ولی در این کتاب به وسیله تتبع در 24 کتاب خطی و جنگ دیوان شعر حدود سه هزار بیت جمعآوری شده و به نام ضمیمه سال دهم مجله ارمغان منتشر شده است. در ابتدای کتاب نیز شرح حال قائممقام توسط میرزا عبدالوهاب خان قائممقامی (از آشنایان قائممقام) آورده شده است.