تاکنون مطالعات علمی چندی در زمینه بررسی زبانشناختی فرهنگنگاری در قالب کتابها، مقالات و سخنرانیها در ایران به انجام رسیده است. با وجود این، بیشترین سهم مطالعات صورت گرفته در این زمینه متعلق به پایاننامههای تحصیلی است که غالباً به دلیل ضعف نظام اطلاعرسانی دانشگاهی ناشناخته ماندهاند. بدیهی است عدم معرفی این منابع ارزنده میتواند پیشبرد تحقیقات آتی در این حوزه را با رکود مواجه کند. پژوهش حاضر گام نخستی است در جهت رفع این مقص و در واقع بخشی از نتایج یک طرح پژوهشی میدانی است که با هدف معرفی پایاننامههای زبانشناختی دانشگاهی از سال 1377 در تهران آغاز شد و ادامه آن در قالب یک طرح پزوهشی در دانشگاه بیرجند پیگیری و به اتمام رسید.
برای بررسی و شناخت واژه بهتر است به مطالعه و ارزیابی تمامی ابعاد مهم و جنبههای زبانشناختی و کاربردی آن پرداخت و به دنبال تعریف خاصی نبود؛ این رویکرد یکی از اهداف اصلی این کتاب بوده است. یکی دیگر از اهداف عمده کتاب، بررسی فرهنگهای لغت موجود و ارائه معیارهای صحیح و کلی برای تدوین فرهنگ عمومی و فرهنگ یکزبانه فارسی است که بتواند فرهنگ لغت را از یک مجموعه کتاب یک یا چندجلدی نفیس که تنها زینتبخش کتابخانههای شخصی یا عمومی لوکس باشد، مرجعی همهجانبه و کارآمد برای نیازهای گوناگون واژگانی کاربران آن تبدیل کند. بنابراین این کتاب به طرح معیارهای همگانی فرهنگنگاری به طور مبسوط و بهویژه فرهنگ عمومی تکزبانه فارسی مبادرت کرده است.
در این جستار سعی برآن است تا ضمن معرفی اجمالی زندگی خصوصی ابن سینا، و صرفاً ذکر مهارتهای برجسته او، آثارش را در زمینه مطالعات زبانشناختی بررسی کنیم. از آنجایی که ابن سینا در زمینه مطالعات علمی، تبحری چندجانبه و جهانی داشته است، کتب و مقالات بسیاری در رابطه با او نگاشتهاند و در دانشنامهها و دایرهالمعارفهای معروف و یا ویژهنامههای جهان اسلام و ایران بخشی را به او اختصاص دادهاند. اما با این حال، بیشتر او را به عنوان یک پزشک یا فیلسوف میشناسند تا یک زبانشناس. ولی به هر حال، در زمینه زبانشناسی و بررسیهای زبانی، هرچند که در مقایسه با آثار فلسفی و پزشکی او بخش کوچکی را تشکیل میدهد، صاحب اثر بوده است. لذا هّم ما در این گفتار بررسی عملکرد او در این خصوص خواهد بود. گفتنی است، از آنجایی که بسیاری از بررسیهای انجام گرفته در مورد ابن سینا به زبان عربی بوده و یا امکان دسترسی به پژوهشهای انجام گرفته در گوشه و کنار جهان نبوده است، با استفاده از منابع موجود یا با قیاس و استنتاج از پژوهشهای دیگران راهی به سوی مفاهیم و تعابیر ابن سینا گشودهایم.
پایاننامههای تحصیلی، به عنوان شاخص پژوهشهای علمی دانشگاهی، با تمام اهمیتی که در پیشبرد مطالعات نظری و کاربردی دارند، به دلیل ضعف نظام اطلاعرسانی کشور، غالباً ناشناخته میمانند. به منظور معرفی پایاننامههای ارائه شده در حوزه «گویشهای ایرانی»، کتابچهای مشتمل بر اطلاعات 266 پایاننامه دانشگاهی، برای نخستین بار در سال 1380، به همت گروه گویششناسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی به چاپ رسید.
با تأسف تاکنون مطالعات زبانشناختی مسلمانان آنگونه که شایسته تلاش آنهاست، مورد بررسی قرار نگرفته است و حتی مورخ نامآوری چون روبینز هم اطلاعات کافی درباره دستاوردهای علمی آنان در اختیار نمیگذارد. اگر بخواهیم از دو حوزه اصلی در مطالعات زبانشناسی اسلامی یاد کنیم. بدون شک باید از صرف و نحو سخن بگوییم؛ هر چند که میتوان ردپایی از حوزههایی مانند آواشناسی در کنار معنیشناسی و کاربردشناسی را نیز در علومی چون تجوید و تفسیر قرآن و همچنین در علوم بلاغی نظیر معانی و بیان جستو جو کرد. مقاله حاضر که در قالب چهار بخش اصلی تنظیم شده، کوششی است برای معرفی دیدگاههای زبانشناسان مسلمان و تبیین جنبههایی از سهم وطالعات دانشمندان ایرانی ـ اسلامی در مفاهیم زبانشناسی نوین.