محمّد بن علی بن حاتم طائی (560 – 638 قمری) معروف به محیی الدین ابن عربی و شیخ اکبر، عارف مسلمان عرب اندلسی و بنیان گذار عرفان نظری در اسلام است. ابن عربی آثاری ارزشمند در شاخههای مختلف علم و حکمت پدید آورد. او که تصوف را به فلسفه تبدیل کرد، عقاید و باورهای بسیاری از مکاتب را در نوشتههایش تبیین و تفسیر نمود. ابن عربی در مواردی برخی دیدگاههای صوفیه را تایید میکند و در موارد متعددی نیز دیدگاههای آنان را نقد می کند. اصل اساسی عرفان او وحدت وجود و عشق است که در آن حق تعالی حقیقت هستی است. کتاب پیش رو تفلیس ابلیس التعیس یا خوار کردن ابلیس نگون بخت ابن عربی را محور تالیف و ترجمه قرار داده است. گل بابا سعیدی (1310 - ؟ شمسی) این کتاب را در سه بخش اصلی تدوین نموده است که مقدمه وی بخش اول کتاب و تفسیری در نامها و عناوین مختلف ابلیس بخش دوم آن را تشکیل می دهند. بخش سوم متن عربی تفلیس ابلیس التعیس و ترجمه و شرح آن را در برمی گیرد. این کتاب در سال 1385 توسط انتشارات امید روانه بازار گردید.
این مجموعه شرح، حاصل تحقیق و تتبع فراوان و گسترده در بسیاری شروح معتبر و برجسته مثنوی و آثار ارزشمند تصوف و کلام و فلسفه و فقه و تفسیر و ادب پارسی و عربی است. از مزایای دیگر آن می توان از به دست دادن مآخذ داستان های مثنوی و تعریف فراخور شرح از اصول مهم و عمده تصوف و فلسفه و کلام و فقه و شرح لغات و تعبیرات و مصطلحات و حرکت گذاری بر روی کلمات دشوار و نیز شرح اعلام آن یاد کرد. اشتمال این کتاب بر بسیاری فواید علوم عقلی و نقلی و ادبی راهنمای بس سودمندی است در کار مطالعات و پژوهش بعدی خواننده علاقه مند به تصوف و عرفان اسلامی و ادب فارسی. در این مجموعه، مرحوم استاد فروزانفر دفتر اول را تا جزو سوم شرح کرده اند، و ادامه شرح را تا پایان دفتر ششم، استاد دکتر شهیدی به عهده گرفته اند.
مشارب الاذواق شرح قصیده خمریه ابن فارض مصری است در بیان محبّت، از عارف کبیر قرن هشتم هجری امیر سید علی همدانی ملقب به علی ثانی با مقدمه و تصحیح محمد خواجوی به زبان فارسی. ابن فارض را قصیدهای است تائیه به نام نظم السلوک که در آن از علوم دینی و معارف الهی و سیر و سلوک و ذوق خود و کاملان اولیاء و بزرگان عرفا فراوان گرد آمده است. آن قصیده 765 بیت است. ابن فارض در آن قصیده عشقش را به جمال محبوب بیان کرده است. بر آن قصیده، شرحهای گوناگون فارسی و عربی نوشته شده است؛ مشارق الدراری به زبان فارسی و منتهی المدارک به عربی از سعیدالدین فرغانی، کشف الوجوه الغر لمعانی نظم الدّرّ عزدالدین محمود کاشانی معروف به شرح شیخ عبدالرزاق کاشانی، شرح رکنالدین شیرازی و دو شرح دیگر از شاگردان سعیدالدین فرغانی از جمله این شروح هستند. اما قصیده میمیه خمریه وی از قصاید مشهور خمریات است که در کتابها و سخنان بزرگان متداول و مشهور است و بر آن شروحی نوشته شده که مشهورترین و بلکه برترین و نخستین آنها به فارسی مشارب الاذواق امیر سید علی همدانی و دیگری لوامع ملا عبدالرحمن جامی است. امیر سید علی همدانی مشارب الاذواق را در شرح الفاظ و عبارات و کشف رموز و اشارت این قصیده نوشته شده و در آن شراب محبت را که مطلوب نهایی است، به عالیترین اسلوب و زیباترین نظم بیان داشته است.
شرح کتاب مناقب ابن عربی با استناد به آیات و روایات اهلبیت است. شارح که از خواص شاگردان ابوالحسن جلوه اصفهانی است بر خلاف استاد خود که جنبه حکمت او بر جنبه عرفانش ترجیح دارد تا حدودی متمایل به حکمت مشاء است و با عرفان نظری مانوس است و کاملا تحت تاثیر حکمت متعالیه ملاصدرا میباشد. شرح مناقب دلیل روشنی بر فضل و کمال و ذوق عرفانی و تسلط او بر کتب ابن عربی است، بخصوص بحث مستوفای او درباره مذهب ابن عربی که در مقدمه آمده قبل از او بی سابقه است.
«تجلی» از سه جنبه بیش از سایر جنبهها مورد توجه قرار گرفته است: یکی تجلی حق به فعلیت که همان نفس نور و جلوه الهی است، بدون لحاظ جهت نوریت (جنبه نوری تجلی)؛ دیگری تجلی حق به فعالیت که جهت نوریت و جلوهگری در آن اراده میشود یا جنبه (حقی تجلی) و سوم تجلی حق به مفعولیت که معبر به همه پدیدههای ماسوی الحق است و به آن تجلیات فعلی حق نیز گفته میشود (جنبه تجلی خلقی). ابن عربی در کتاب «التجلیات» به گونهای زیبا به این سه حوزه پرداخته که سیر در آن به ایصال کلمه وجودی محب عاشق به حقیقت خطابی محبوب معشوق مدد میرساند.