درباره کم و کیف کتاب «شمس لنگرودی» از مجموعه تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران باید دیگران، آنهایی که از بیرون به آن نگاه میکنند، سخن بگویند. بنابراین در اینباره سخنها گفته شده و بسیاری نیز گفته خواهد شد. آن چه در خصوص کتابهای تاریخ شفاهی جای افسوس دارد ناتوانی نوشتهها در بیان برخی خصوصیات و ویژگیهای بزرگوارانی است که با آنها به گفت و گو نشستیم و حرف زدیم. مثلا در هیچ جای کتاب عمران صلاحی (که از همین مجموعه چاپ شده است) آن چهره معصوم، پاک و محبتآمیز وی دیده نمیشود. تا زمانی که انسان، خود از نزدیک با عمران سخن نگفته باشد (هر چند اندک و گذرا) و تا زمانی که لحن او را نشنیده باشد نمیتواند مهربانی، صداقت، شرم و پاکی او را بفهمد. همانطور که کتاب عمران نتوانست آن ویژگیها را پیش روی خواننده بگذارد و خواننده آنها را ببیند و درک کند، کتاب «شمس لنگرودی» هم نتوانست فروتنی، تواضع و نگاه انسانی شمس را به آدمها نشان دهد.
احمد اعطا با نام ادبی احمد محمود (۴ دی ۱۳۱۰ اهواز - ۱۲ مهر ۱۳۸۱ تهران) نويسنده معاصر ايرانی بود. او را پیرو مکتب رئالیسم اجتماعی میدانند. معروفترين رمان او همسايهها در زمره آثار برجسته ادبیات معاصر ایران شمرده میشود. این کتاب دربرگیرنده گفتگوهایی است که میان لیلی گلستان و احمد محمود در چهارده جلسه انجام شده است. این گفتگوها پیرامون ادبیات معاصر ایران و کتابها و نوشتههای احمد محمود بوده است.
یک نکته در شعرهای شمس لنگرودی هست، کنار همه نکاتی که شایسته است از آنها صحبت کنیم، من دوست دارم درباره ان صحبت کنم؛ نکتهای که من فکر میکنم از مبانی زیباییشناسی شمس لنگرودی است، این صحبتهایم هم متمرکز بر آخرین کتاب ایشان «باغبان جهنم» است. نمونههایم را از این کتاب میخوانم. زیباییشناسی شمس لنگرودی مبتنی بر اصل غافلکیری است. غافلگیری که با تخیل و زبان تولید میشود. به شکلی که تخیل شمس لنگرودی جدا از الفتی که ما با شعر فارسی داریم و او هم دارد و هیچ پرهیزی هم ندارد که این الفتش را نمایش بدهد، گاهی به خصوص در شعرهای کوتاهش و عبارتهای پایانی ناگهان، لذت پیشبینی نشدهای به مخاطب میدهد که در جا، در یک عبارت دوسطری، سه سطری، آدم را میخکوب خودش میکند. نه تنها جدید بودن این زبان و تخیل که نگاه منحصر به فردش و تخیلی که زیباییشناسی خودش را دارد. من نمونههایی از این نوع نگرش را برایتان میخوانم و توضیح میدهم.
دوره معاصر را هر چند دوره شکوفایی و رونق ادبیات فارسی دانستهاند؛ اما صاحبنظران بر این موضوع اتفاق نظر دارند که همپای رونق ادبیات، بررسی و نقد ادبیات معاصر در این مرزوبوم رونق و گسترش نیافته است. در این کتاب درباره ادبیات معاصر گفتگویی با علی باباچاهی شاعر و منتقد معاصر انجام شده است. کار از دوره کودکی علی باباچاهی آغاز شده، بعد نوجوانی، جوانی و ... تا در دورههای دیگر خواننده شاهد پختگی و تجربههای مختلف شاعری باشد که حرفهای بودن را مدنظر قرار داده است. حرفهای بودن شاعر نیز از منظر پشتوانه فرهنگی، آراء و عقاید و بالاخره جریانسازی بحثانگیز او در شعر معاصر به گفتگو گذاشته شده است.
در این کتاب به شاعری پرداخته شده که نامش همواره در کنار اخوان، شاملو و فروغ جزء اولین شعرای نیمایی برده شده است؛ اما تاریخ زندگیاش شاید به دلیل اخلاق خاص و انزوا و گوشهگیریاش آنچنان روشن نبوده است. از جمله نقش مهم او در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، نقش مهمترش در مجله «آرش» که روزگاری مهمترین پایگاه روشنفکری ایران بود، همواره مورد سؤال بوده است. در این کتاب کوشیده شده به پارهای از این زوایا پرداخته شود و به بعضی سؤالات پاسخ داده شود.