شناخت و بررسي دقيق هر نوشتهاي، مستلزم نوعشناسي آن اثر و قرار دادن آن در رده يک نوع ادبي است. در واقع بررسي يک متن، بدون نوعشناسي و ردهبندي آن امکانپذير نيست، چراکه هر نوع ادبي، بر اساس ويژگيها و قواعد خاص خود شناخته ميشود. اين نوشته تلاشي است در جهت نوعشناسي چهار داستان «سندبادنامه»، «بختيارنامه»، «حسين کرد شبستري» و «ملک جمشيد، طلسم آصف و طلسم حمام بلور». به اين منظور به نظريههاي روايتشناسان ساختارگرا و به ويژه نظريه روايتي تودوروف و آرای وي درباره «روايتهاي اسطورهاي» توجه شده است. بر اساس نظريه «تودوروف» مهمترين ويژگيهاي اين نوع روايتها عبارتاند از: اصل عليت بيواسطه، تأکيد بر کنش شخصيتهاي داستان، بيزماني و فقدان روانشناسي، اين نوشته با ذکر شواهدي از داستانهاي مورد بررسي و تطبيق آنها با ويژگيهاي روايتهاي اسطورهاي، نشان ميدهد که عليرغم تفاوتهايي که از لحاظ مضمون، ساختار کلي و ويژگيهاي زباني ميان داستانها ديده ميشود و با وجود اينکه هر يک از داستانها به دورههاي متفاوت تاريخي تعلق دارند، ميتوان هر چهار داستان را در رده روايتهاي اسطورهاي جاي داد. نوعشناسي اين روايتها و قراردادن آنها در رده يک نوع ادبي، ميتواند مقدمهاي براي بررسيهاي بعدي اين آثار و داستانهاي شبيه به آنها باشد.
روايتشنو يكي از چهار نقش اصلي در روايت (نويسنده واقعي، خواننده واقعي، راوي و روايتشنو) است؛ از اينرو آگاهي از آن به شناخت ويژگيهاي متن روايي منجر ميشود. پرسش مقاله حاضر اين است كه تاثير علايق و واکنشهاي مخاطب در بسط داستان و نحوه گسترش پيرنگ چگونه است؟ و روايتشنو چه نقشهاي ديگري در روايت دارد؟ روايتشنو در مثنوي بسيار آشکار است؛ راوي مستقيم او را مورد خطاب قرار ميدهد و مخاطبي است که اقتدار دارد و از راه نظرها و پاسخهاي واقعي ادراک ميشود. بنابراين، نقشي تعيينكننده در روايت دارد تا جايي كه سوالها، پاسخها و کنشهايش حتي ميتواند مسير پيرنگ را تغيير دهد. به طور كلي، چهار نقش منحصربهفرد و مهم را ميتوان براي روايتشنوي مثنوي برشمرد كه در اين مقاله به بررسي اين نقشها ميپردازيم.
«تداخل سطوح روایی» به دو بخش کلی تقسیم میشود: حرکت از سطوح فراداستانی به سطوح فروداستانی و حرکت از سطوح فروداستانی به سطوح فراداستانی. در این جُستار انواع حالتها و مُدلهای نوع اول را با عنوان «تداخل درونی» در مثنوی ـ بهمثابه متنی شاخص در ادب فارسی که بیشترین نمود تداخل سطوح روایی را میتوان در آن جستوجو کرد ـ بررسی میکنیم.
نگارنده سعی کرده است که گلچینی از نامهای دیروز و امروز فراهم آورد، اگر به اصل نسبیت حسن زیبایی میان افراد و نیز دورانهای مختلف توجه شود، کاملا عادی خواهد بود که نامی در صد سال پیش با استقبال اجتماعی روبرو شده و امروز متروک است؛ بنابراین کتاب حاضر صرفا برای انتخاب نام مورد علاقه اشخاص نیست و فقط برای آن منظور تدوین نشده، بلکه در واقع نمایش بیش از 5000 اسم قدیم و جدید است که به مناسبت سوابق پیشین و یا استقبالهای کنونی در نظر گرفته شده است. این نامها به ترتیب الفبایی ترتیب یافته و نحوه تلفظ برابر هر عنوان با حروف آوایی مشخص گشته است. برای اطلاع بیشتر مراجعان ماهیت ریشه ای مراسم از نظر فارسی، عربی، ترکی و غیره در داخل پرانتز منظور گردیده که می بایست به جدول اختصارات و علائم در آغاز کتاب مراجعه شود....
در این سلسله کتابها با عنوان " فرهنگ کتابهای فارسی" قصد بر این است که تا حد امکان نوشته های نظم و نثر فارسی از ابتدا تاکنون معرفی گردد. برای این کار،اغلب آثار گذشته، از قرن چهارم هجری که اولین آثار فارسی در آن روزگار تالیف شده، تا سال 1300 هجری شمسی در یک مجلد و در دو بخش به ترتیب الفبایی گرد آمده است. امید است که مجلدات دیگر به علت کثرت کتابهای معاصر و تنوع محتویات آنها، به گونه ای موضوعی فراهم آید؛ مثلا مجموعه کتابهای داستانی و نمایشنامه در یک جلد جداگانه و منظومه های شعری در جلدی دیگر، و به همین ترتیب سایر کتابها معرفی گردد. کتابها انتقال دهنده فرهنگ و معارف به نسلهای بعد و شناسنامه هستی یک ملت و تمدن هستند و شناختشان برای نسل امروزی بسی الزامی است...