این کتاب با عنوان تاریخ بخارا یا به گفته مؤلف «مزارات بخارا» یکی از بهترین و نفیسترین کتب تاریخی زبان فارسی و از آثار گرانبهایی است که از پیشینیان به یادگار رسیده است. مطالب تاریخی آن برای روشنشدن گذشته قسمتی از ایران سودمند است و شامل حقایقی چند از اوضاع و احوال پایتخت سامانیان میباشد که در جای دیگر کمتر میتوان یافت. کیفیت تسلط فاتحین عرب بر بخارا و رواج مسلمانی در آنجا و خروج مقنع خراسانی و پیداشدن سفیدجامگان و ظهور سامانیان و وضع جغرافیایی آن سامان از ذکر رودها و بیان روستاها و آبادی شهرها آنچه در این کتاب آمده است، همه حقایقی است که بیشتر خاص بدین کتاب و برای متتبعین در آثار پیشینیان بهترین مأخذ و کاملترین راهنما و دلیل است.
رساله «یک کلمه» مهمترین اثر میرزا یوسفخان تبریزی معروف به مستشارالدوله، رجل سیاسی و روشنفکر عهد ناصرالدین شاه قاجار، به احتمال زیاد نخستین اثر برجایمانده از جنبش روشنفکری دینی به زبان فارسی است. مستشارالدوله در این رساله میکوشد تا نشان دهد اصول تجدد و تجددخواهی در زمینۀ نهاد سیاست و قانونگذاری نهتنها با تعالیم و احکام دین اسلام ناسازگاری ندارند، بلکه بهآسانی از این تعالیم و احکام استنباط و استخراج و استنتاج میتواند شد. در پایان کتاب نوشتارهایی متفرقه از مستشارالدوله آورده شده است.
این کتاب تذکرهای است تاریخی و جغرافیایی که به تشریح اقالیم سبعه پرداخته و نویسنده در ضمن توصیف برخی از شهرها و آبادیها، بهاجمال و گاه بهتفصیل از بزرگان و مشاهیر آنها سخن گفته است. نویسنده این کتاب را به زبان فارسی و در سال 1018 قمری در طول شش سال نگاشته است. نویسنده هر اقلیم را منسوب به یکی از ستارگان دانسته و هر یک را تشریح کرده است. مؤلف که از ادبای نامدار نیمه دوم قرن دهم است، با شرح هر اقلیم از اقالیم سبعه، نخست طول و عرض و مساحت تقریبی آن اقلیم را بیان کرده، سپس به موقعیت جغرافیایی و مسائل تاریخی آن اشاره نموده و در پی آن، شهرهای عمده و گاه شهرهای کوچک آن اقلیم را نام برده است. کتاب مملو از اشعار، اخبار و حکایات است. این کتاب به تصحیح جواد فاضل است.