در این کتاب یک دیباچه آمده که شعری با عنوان دو کوه است. گفتار نخست در این کتاب درباره مولوی است که با عنوان «مولوی انسان متعهد» آورده شده است. گفتار دوم نیز درباره ابن خلدون است که نویسنده وی را پیشگام جامعهشناسی میداند.
گیلان نامه "مجموعه مقالاتی است در زمینه تاریخ، فرهنگ، هنر، زبان، ادبیات و مردمشناسی منطقه گیلان .این مجموعه شامل مقالاتی است از نویسندگان مختلف با این عناوین "ماکیان در سرزمین گیلان و دیلمستان از محمود پاینده؛ نامهای گیلانی (برای پسران و دختران) از م. پ. جکتاجی؛ دیوان پیر شرفشاه دولابی از عباس حاکی؛ قلیان کوبی از جعفر خمامی زاد؛ گیلان از دیدگاه هنر از جهانگیر سرتیپ پور؛ واژه های گیلکی از سیروس شمیسا؛ دولاب و خشم دو شهر گمشده از علی عبدلی و ....
کتابی که ترجمه آن اینک از نظر شما میگذرد رساله مختصری است که بیشتر برای تدریس در مدارس نوشته شده است. فلیسین شاله، درین رساله موجز سعی کرده است چنانکه شیوه اوست تمام مسائل مهم متافیزیک را با بیان ساده و دلپذیری مطرح و تقریر کند. بیان او در مورد مباحث فلسفی بیان یک فیلسوف نیست بیان یک معلم است. بیان او در مورد انتقاد، معتدل و در قضاوت، محتاط جلوه می کند. اقوال و آراء را با بیان ساده و موجزی تقریر می نماید و در همه حال سعی دارد تمام مطالبی را که درباره هر کدام از مسائل متافیزیک گفته اند، تا حدامکان جمع و نقل نماید. معذلک بدون سابقه ذهنی درک مطالب او دشوار خواهد بود. خواننده این کتاب وقتی به خوبی می تواند این مسائل مهم و دقیق و مبهم را درک کند که با جمال از تاریخ فلسفه را می توان توصیه کرد. خواننده ایرانی در چنین مواردی می تواند به کتاب نفیس "سیر حکمت در اروپا" مراجعه نماید.
این کتاب حاوی اطلاعات جالبی درباره برخی آثار باستانی لرستان از جمله پل «شاپوری پل کشکان»، «پل دختر»، پل «گاومیشان»، قلعه خرم آباد، عمارت صخره ای «کبکان»، دژ تاریخی «مُنگره» و ... است و اشاره مؤلف به فروش اشیای عتیقه نیز جالب است؛ زیرا متوجه می شویم متجاوز از ۱۰۰ سال پیش غارت آثار باستانی لرستان شروع شده که متأسفانه هنوز هم ادامه دارد هر چند در مقیاس کمتری. لرستان یکی از مناطق باستانی ایران است که در چند هزار سال گذشته، همواره شاهد تمدن های درخشانی بوده است، آثار دهات، شهرها، جاده ها، پل ها و دژهای باستانی، همه گواه بر این مدعاست، اما با این حال، لرستان هنوز ناشناخته مانده و مسلم است شناخت آن و یا هر منطقه دیگر از این سرزمین پهناور، نیاز به مطالعه همه جانبه و همکاری متخصصین رشته های مختلفی چون باستان شناسی، تاریخ، مردم شناسی، جامعه شناسی، جغرافیا و ... دارد. چنان که باستان شناسان و مورخین می توانند از طریق حفاری و بررسی اسناد و مدارک به چگونگی روند تغییر و تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و دینی کشورمان پی ببرند، در این رابطه، مطالعات مردم شناسی و جامعه شناسی برای شناخت اوضاع کنونی لرستان و برنامه ریزی های آینده ضروری است، چرا که هم اکنون شاهد تغییر و تحولات بزرگی در زمینه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و دینی و ... هستیم و در مجموع می توان گفت که لرستان وارد عصر جدیدی شده که در مقایسه با یک قرن پیش کاملاً متفاوت است. تاکنون مطالعات باستان شناسی به طور بسیار محدود، فقط در چند محل صورت گرفته است، که در این میان، اطلاعات قابل ملاحظه ای درباره دوره پیش از تاریخ کسب کرده ایم، با این حال، هنوز مطالعات عمیق و گسترده ای در زمینه دوره تاریخی صورت نگرفته و آثار باستانی مربوط به عیلامیان، کاسیت ها، مادها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و دوره اسلامی که پیشینه تاریخی ما را تشکیل می دهند در انتظار کاوش و بررسی مانده اند، از طرفی مطالعات تاریخی به ویژه از آغاز دوره اسلامی به نسبت شواهد و مدارک موجود از قبیل کتاب ها، احکام، قباله ها، وقف نامه ها و سنگ نبشته های گورستان ها دقیقاً بررسی نشده اند. این رساله به وسیله یکی از مأموران قاجار تحت عنوان جغرافیای لرستان در سال ۱۳۰۰ ق. و گویا به فرمان ناصرالدین شاه نگاشته شده است. اصل رساله در کتابخانه ملی نگهداری می شود و چاپ فعلی از روی همین نسخه است.
اهمیت فرهنگهای لغت و اصطلاحات در تقویت مبانی زبان ملی و غنای آن بر کسی پوشیده نیست. این فرهنگ در دو نسخه خطی متعلق به مصحح چهار اصطلاح دارد که در نسخ خطی و چاپی این کتاب دیده نمیشود و همچنین در این چاپ 124 اصطلاح آمده که نسبت به تصحیح محمود کتیرایی، 16 اصطلاح اضافی را داراست. این کتاب افزون بر فرهنگ اصطلاحات، بیانکننده بسیاری از رفتار و کردار و روابط افراد مختلف اجتماع است و یکی از منابع شناخت فرهنگ ملی محسوب میشود. این کتاب کوچک تاکنون به نُه اسم و به نفر نسبت داده شده است: میرزا آقا، میرزا حبیبالله لشکرنویس، شریعتمدار تبریزی.