این نوشتار که در ضمیمه سال سوم مجله «بررسیهای تاریخی» منتشر شده، بررسی متن و عکس سندی است که ظاهراً فرمانی است در روز طوماری پوستی که اصل آن در کتابخانه ملی پاریس در بخش نسخ خطی شرقی مضبوط است. این فرمان که منسوب به سلطان احمد جلایر است، به خط تعلیق و درباره بخشودگی مالیات و عوارض موقوفات مقبره شبخ صفیالدین جد پادشاهان صفوی و به دلیل آسایش خاطر شیخ صدرالدین موسی پسر اوست که در ذیقعده 773 قمری به حکام و مأموران دولتی صادر شده است.
این کتاب تاریخچه مختصری از پیدایش خط و تحول آن در شرق باستان به ضمیمه ترجمه کتیبه های میخی و پهلوی بصورت کتابی ارائه داده است. مطالب مندرج و جمع آوری شده در این کتاب نتیجه مطالعه و خواندن کتابها و نوشته هایی است که راجع به خطوط و آثار باستانی نگاشته شده و حتی المقدور سعی شده است آخرین نظریه و بررسی و عقیده استادان خط و محققین را ذکر نماید ...
مسجد جامع اصفهان یکی از آثاری است که مرمت آن با پژوهشی اساسی همراه بوده است. مرمت این بنای بزرگ که از مهمترین بناهای اسلامی است و یادگارهای بسیاری از چند دوره از تاریخ کهنسال ایران را در آغوش دارد، به یاری مؤسسه ایتالیایی شرق نزدیک و دور (ایزمئو) آغاز شد. از ایزمئو خواسته شد پیش از هر کار درباره این مسجد عظیم به کندوکاو و پژوهشی اساسی بپردازد و گوشهها و قسمتهای گوناگون و فراوان آن را بشناسد و زبان هر گوشه را بگشاید. حاصل این کاوش علمی این کتاب است که این مسجد بازمانده از دوره آل بویه را بررسی کرده است.
اسناد دولتی و اداری و همچنین نامههای تاریخی یکی از سرچشمههای معتبر نگارش تاریخ است که ارزش وجودی آن بر تاریخپژوهان و نویسندگان پوشیده نیست. در این کتاب 150 سند تاریخی و اصیل گردآوری شده که هر برگ از آن، گوشهای از تاریخ ایران را روشن میکند و بخشی از کتاب فرهنگ و تمدن شکوهمند ایران را روشن میسازد. این اسناد درباره تاریخ، فرهنگ، تمدن و هنر ایران از دوره جلایریان تا پهلوی است که ابتدا توسط برخی از محققان با حواشی و توضیحاتی در شمارههای متوالی مجله «بررسیهای تاریخی» درج شده بودند و در این کتاب به طور مستقل و جداگانه انتشار یافتهاند. چاپ کتاب بر اساس ترتیب ادوار تاریخی و تاریخ صدور فرمانها و نامهها گذارده شده و نیز کوشش شده از روی اصل و نسخ منحصربهفرد آنها عکسبرداری یا رونویسی شود.
موضوع «سان و رژه» و بحث پیرامون پیشینه آن، گرچه از مسائل ویژه سازمانهای ارتشی است؛ ولی چون ارتش خود فی حد ذاته یکی از عوامل متشکل اجتماع در هر کشور و پژوهش درباره آن بخشی از تاریخ اجتماعی و فرهنگی آن کشور است، بحث درباره پیشینه سان و رژه هم ناگزیر جزئی از این تاریخ خواهد بود. بخش نخست شامل دوران باستانی ایران تا عصر ساسانیان توسط یحیی ذکاء، قسمت دوم از روزگار ساسانی تا آشوب تاتاران (مغول) توسط سیدمحمدعلی امام شوشتری و بالاخرین آخرین بخش متضمن پیشینه سان و رژه در هفت سده اخیر یعنی از ایلخانان تا زمان پهلوی توسط جهانگیر قائممقامی نوشته شده است. در این کتاب به طور کلی درباره پیشینه سان و رژه در ادوار گوناگون و متوالی تاریخ ایران و نیز درباره مفهوم و ریشه واژه سان و رژه و تطورات آن و همچنین راجع به مکان، زمان، انگیزهها و بالاخره موارد چگونگی برگزاری سانها و رژهها سخن رفته است و افزون بر اینها خواننده در خلال سطور بخشهای مختلف این کتاب، با رسوم، آداب و سنتهای ویژه سپاهیان سدههای گوناگون ایران آشنا میشود.